Bogactwo roślinności wyróżnia Tatry spośród wszystkich pasm karpackich. W Tatrach rośnie około 1300 gatunków roślin naczyniowych- cechą charakterystyczną roślin naczyniowych jest wykształcenie tkanki przewodzącej wodę, tzw. tkanki naczyniowej.

Dla ok. 200 z nich, jako roślin typowo wysokogórskich, Tatry są jedynym obszarem występowania w Polsce. Bogata jest flora mszaków– 80% wszystkich gatunków w Polsce, ok. 1000 gatunków grzybów, 870 gatunków porostów i liczna flora glonów i 72 gatunki śluzowców.

świetlik nadobny= świetlik bezostny, endemit tatrzański, autor: H. Zell, źródło: wikipedia

świetlik nadobny= świetlik bezostny, endemit tatrzański, autor: H. Zell, źródło: wikipedia

Oczywistym faktem jest, że warunki życia roślin w górach znacznie zmieniają się wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Dzieje się tak za sprawą chociażby:
-skróconego okresu wegetacyjnego;
-niskiej średniej temperatury rocznej;
-dużym wahaniom temperatur w ciągu doby, ale raczej małym wahaniom temperatur w ciągu roku- ciepłe zimy, chłodne lata;
-raptownym zmianom pogody;
-znacznie silniejszejszą niż na nizinach insolacją (okres nasłonecznienia rośliny);
-silnym wiatrom (w tym wiatry halne);
-nagłym i dużym wahaniom ciśnienia;
-dużym ilością opadów;
-wzmożonemu parowaniu;
-lawinom śnieżnym i kamiennym;

Wszelakie czynniki klimatyczne powodują, że flora Tatr inna jest całkowicie od tej na nizinach (wiele gatunków pospolitych na nizinach nie spotyka się w Tatrach wcale, zaś niektóre rzadko spotykane na nizinach z powodzeniem występują w górskim klimacie i są tu pospolite). Istnieje również grupa gatunków występujących tylko w górach.
Rośliny tatrzańskie, zwłaszcza te rosnące w wyższych partiach, muszą zmagać się z warunkami niekorzystnymi dla wegetacji roślinnej. Roślinność Tatr wykształciła wiele przystosowań do tych warunków życia i wykazuje wiele swoistych cech jak:
- rozwinięty jest tu piętrowy układ roślinności charakterystyczny dla Karpat, a granice pięter roślinności przebiegają w Tatrach wyżej niż na Babiej Górze lub w Sudetach (jest on doskonale widoczny z Gubałówki). Niezwykle wążną (wegetacyjnie i kraajobrazowo) linią, jest tu górna granica lasu. Szeroko rozpowszechnione są porosty, a szczególnie ich niższe, skorupiaste formy;

-w wyższych partiach gór występują rośliny w specyficzny sposób przystosowane do trudnych wysokogórskich warunków życia poprzez formę wzrostu. I są to:
--rośliny karłowate- niskie, płożące się przy ziemi rośliny lepiej wykorzystują jej ciepło, lepiej chronione są przed huraganowymi wiatrami, a warstwa śniegu chroni je przed silnymi mrozami, mniej też tracą wody przy intensywnym nasłonecznieniu na suchych stokach,
--tzw. krzewinki szpalerowe– drobne krzewinki o zdrewniałych, silnie przylegających do ziemi, płożących się łodygach,
--posiadające postać roślin poduszkowych- niskie roślinki, o rozgałęzionych i skupionych blisko siebie pędach,
--rośliny darniowe- ich nadziemne pędy tworzą przy ziemi gęstą darń.),
--roślin różyczkowych- rośliny z silnie skróconymi międzywęźlami, wskutek czego tworzy się rozeta (różyczka) liściowa.

Skalnica tatrzańska- Saxifraga perdurans, endemit zachodniokarpacki występujący głównie w Tatrach Zachodnich, autor: Jerzy Opioła, źródło: wikipedia

Skalnica tatrzańska- Saxifraga perdurans, endemit zachodniokarpacki występujący głównie w Tatrach Zachodnich, autor: Jerzy Opioła, źródło: wikipedia

Spotkać tutaj można też:
-rośliny magazynujące wodę w mięsistych liściach,
-rośliny żyworodne, a właściwie to „pseudożyworodne”, które są w stanie wydać nowe pokolenie w czasie bardzo krótkiego sezonu wegetacyjnego (najniższym piętrem roślinności jest tu pasmo pogóza i piętro dolno- i górnoreglowe);

Wiele gatunków roślin pokrytych jest kutnerem, woskiem lub są one silnie owłosione. Jest to forma obrony zarówno przed niskimi, jak i wysokimi temperaturami.
Rośliny tatrzańskie cechuje przeważnie wytwarzanie bardzo barwnych kwiatów, dużych w stosunku do wielkości rośliny i często silnie pachnących. Jest to przystosowanie do owadopylności (a wiadomo, że w górach o owady trudniej).

Zauważono też zależność występowania danych gatunków roślin na podobnych wysokościach, ale w różnych rejonach od średnich temperatur.

W pewnych gatunkach dopatrzono się reliktów z epoki lodowcowej, a w kilku nawet z epoki trzeciorzędowej (np. w ostróżce tatrzańskiej i skalnicy tatrzańskiej).

{youtube}a9ptaGDSv4k{/youtube}

Krótka charakterystyka roślinności tatrzańskiej ze względu na miejsce jej występowania:

1. Tatry Wysokie
Zbudowane są głównie z granitów i obejmują najwyższe szczyty Tatr. Nie brakuje tu też skał wapiennych. Górna granica lasu osiąga tu maksymalną wysokość– średnio 1570 m n.p.m., a wyjątkowo dochodzi do 1650 m. W miarę wzrostu wysokości roślinność karleje i rozpościera się na płatki i kępki. Spełnia to też ważną funkcję ochronną (lawiny, osuwiska, retencja).  Występuje tu również limba i naturalne stanowiska modrzewia. Tylko tak wysoko w Tatrach występują takie gatunki roślin jak: rogownica jednokwiatowa, jaskier karłowaty, rzeżuszka alpejska (odmiana granitolubna), skalnica odgiętolistna, zimoziół północny oraz cały szereg innych gatunków roślin znanych tylko z pojedynczych stanowisk. Szczególnie piękne są tutaj bory limbowe (tereny Wołoszyna, Żabich, Opalonego).

2. Tatry Bielskie
Zbudowane są prawie wyłącznie ze skał osadowych, głównie z wapieni. W obrębie Tatr tylko tu występują: pierwiosnka długokwiatowa, przymiotno attyckie, pszonak Wahlenberga, traganek groszkowaty. Główny obszar swojego występowania mają tutaj takie rośliny jak: ostrołódka Hallera, posłonek alpejski, traganek alpejski, bardzo rzadko występuje fiołek alpejski, nie występuje natomiast jarząb nieszpułkowy i mak tatrzański. Z racji swojego wapiennego podłoża i bliskiego sąsiedztwa flora Tatr Bielskich wykazuje duże podobieństwo do flory Pienin.

3. Tatry Zachodnie
Zbudowane są częściowo z wapieni i dolomitów, częściowo z gnejsów, granitów, piaskowców, łupków i innych skał. Charakteryzują się rozległymi i dość płaskimi grzbietami, na których występują duże obszary hal. Górna granica lasu przebiega tu średnio na wysokości 1520 m, a w niektórych miejscach nawet dużo niżej. W obrębie Karpat są jedynym miejscem występowania sybaldii rozesłanej. Tu mają główny obszar swojego występowania takie rośliny jak: mak tatrzański, rzeżucha trójlistkowa, żywiec dziewięciolistny.

4. Pasmo Siwego Wierchu
Jest to najbardziej na zachód wysunięta część Tatr (przez wielu geografów włączana do Tatr Zachodnich). Jest ona zbudowana z wapieni i ma wysokość dużo niższą od pozostałych części Tatr. Pasmo charkteryzuje dosyć duża odrębność florystyczną. Tylko tu w obszarze Tatr występuje cieciorka pochewkowata, goździk lśniący, pszonak Wittmanna. Swoje centrum występowania ma tutaj rozchodnik biały.

Długo możnaby wymieniać też endemity tatrzańskie (a więc te, dla których Tatry są jedynym miejscem występowania na świecie)- chociaż dominują tu gatunki występujące także w innych górach.

Jedną z bardzo charakterystycznych cech roślinności tatrzańskiej jest występowanie dwóch rodzajów znacznie różniących się zbiorowisk roślinnych– inne na podłożu wapiennym oraz inne na podłożu granitowym. Ponieważ podłoża te w Tatrach mieszają się z sobą na niedużych odległościach, turysta wędrujący szlakami turystycznymi ma do czynienia nie tylko z florą znacznie różniącą się od nizinnej, ale także z bardzo dużym bogactwem gatunkowym tej flory.

{youtube}BDJ9_oa3UUY{/youtube}

Idąc np. jedną tylko trasą z Doliny Kościeliskiej na Czerwone Wierchy turysta obserwuje jednocześnie roślinność prawie wszystkich pięter roślinności i dwa jej zespoły.
Zofia Radwańska-Paryska zwraca też uwagę na istotne róznice w szacie roślinności między południem, a północą Tatr (brak chociażby całkowicie regla dolnego po stronie południowej- głównie ze względu na różnice gleby. Choć pozostałe piętra roślinności są wykształcone podobnie) i "roślinność zielna jest podobna ale bujniejsza i wzbogacona o gatunki nie występujące po stronie północnej".

Przez długi czas, działalność człowieka na Podhalu i w Tatrach przyczyniała się do znacznej dewastacji tutejszej przyrody i krajobrazu. Dopiero obecnie, coraz częściej podejmuje się działania mające na celu ochronę tatrzańskiej przyrody poprzez chciażby:
-rekultywację bogactw naturalnych;
-regenerację gleby;
-racjonalizacja w eksploatacji bogactw naturalnych;
-pielęgnowanie naturalnego krajobrazu.

Tatrzańskie krokusy (szafran spiski) są pierwszymi oznakami wiosny "zalewając" tatrzańskie doliny fioletowym kwieciem.

Bartosz Michalak

ŹRÓDŁA:

- “Najpiękniejsze szczyty tatrzańskie”, J. Kurczab, M. Wołoszyński, Warszawa 1991;
- "Tatry Polskie- przewodnik", J.Nyka, Latchoczew 2002;
- "Tatry Słowackie- przewodnik", J.Nyka, Latchoczew 2002;
- "Zielony świat Tatr", Z. Radwańska-Paryska, Warszawa 1953;
- wikipedia;
- Internet.