Tatry z całym Podhalem stanowiły własność królewską. Polskimi Tatrami zarządzał starosta nowotarski, a ziemią nad Dunajcem, starosta czorsztyński. Tatry Słowackie z Orawą, Liptowem i Spiszem należały do króla węgierskiego.

Nazwa "Zakopane" pojawiła się już w dokumencie króla Zygmunta III Wazy z 20 kwietnia 1630 r. i wiąże się prawdopodobnie ze słowem "Zakopane" (karczowisko) i pierwotnie brzmiało "Za Kopane".

Pierwsze dokumenty, wzmiankujące Zakopane pochodzą z początku XVII w. Nazwa Zakopane pojawia się po raz pierwszy w Kronice Parafii Czarnodunajeckiej z datą 1605 r., następnie w dokumencie sądowym rodziny Rubzdelów z 1616, a potem w przywileju cerklowym dla Jędrzeja Jarząbka z 1630.

herb Zakopanego, źródło: wikipedia

Osadnictwo w Tatrach było w owym czasie niewielkie.

Najpóźniej w połowie XVI w. powstały dwa najstarsze centra osadnicze Zakopanego- w okolicach Ustupu i Olczy oraz w widłach Cichej Wody i Potoku Młyniska.

W wieku XVII i XVIII coraz więcej rodzin osiadało w Zakopanem: w 1765 r. odnotowano tu 37 osiadłości i 2 młyny,

W tamtym czasie, cała wieś należała do króla. Później jej właścicielem było cesarsko-królewski skarb austriacki.

W 1770 r. Austria, pod pozorem utworzenia kordonu sanitarnego, przesunęła granicę i zagarnęła starostwo nowotarskie z Zakopanem (oraz ziemię sądecką i czorsztyńską).

Jak głosi tradycja, pierwszymi osadnikami w rejonie dzisiejszego Zakopanego byli chłopi i mieszczanie uciekający przed gniewem świeckich i duchownych panów.

Sama okoliczna ziemia przynosiła jednak znikome plony. Jej mieszkańcy szukali więc często innych sposobów bytowania- zwyczajnie kłusowali w pańskich i królewskich lasach, podkradali drewno, a także często napadali na kupców i podróżnych, rabując ich dobytek.

Legendarnym takim zbójnikiem był żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku Jura Janosik z Terechowej na Słowacji. Zginął powieszony za żebro na haku na mocy wyroku sądu w Liptowskim Mikulaszu. O jego odwadze i hojności długo opowiadano po obu stronach Tatr.

Po polskiej stronie Tatr najbardziej znanymi zbójnikami byli Tatar, Mateja i Mardula.

Zbójnickie przygody i historie utrwalił w swych opowieściach Kazimierz Przerwa-Tetmajer.

Do tej pory mieszkańcy Tatr opowiadają o zbójnickich skarbach ukrytych w górach i na potwierdzenie swych słów pokazują znaki wyciosane na skałkach lub w głębi jaskiń. Niestety nie są to pozostawione przez zbójników tajemne wskazówki, a jedynie to znaki pracujących tam górników i hutników.

W XVIII w., w trakcie poszukiwań górniczych odkryto tu bowiem złoża złota, srebra, miedzi i rudy żelaza. Zasoby te jednak okazały się niewielkie i po krótkim okresie eksploatacji zaprzestano ich eksploatacji..

Dosyć istote jest wydarzenie z 1824 r., kiedy to Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów.

Gdy chodzi o rozwój i popularyzację Zakopanego, to duże zasługi w tej kwestii przypisać należy Tytusowi Chałubińskemu (zaczął promować tamtejsze właściwości klimatyczne, uzdrowiskowe i turystyczne).

W roku 1886 Zakopane zostało oficjalnie uznane za uzdrowisko. Powstały pierwsze sanatoria, gdzie leczono gruźlicę. Byli pacjenci, a także przypadkowi turyści chętnie wracali do Zakopanego. Zamożniejsi budowali własne wille.

W Zakopanem osiedlili się m.in. Henryk Sienkiewicz oraz Stanisław Witkiewicz- twórca stylu zakopiańskiego, który do dziś jest „znakiem firmowym” Podhala.

Wcześniej, bo w 1847 r. powstał drewniany kościół przy ul. Kościeliskiej, od 1848 r. administrowany przez pierwszego proboszcza Józefa Stolarczyka. W tymże roku proboszcz założył szkółkę parafialną.

W 1860 r. zaś ukazał się pierwszy polskojęzyczny przewodnik po Tatrach Eugeniusza Janoty, niebawem przewodniki po Tatrach zaczął wydawać Walery Eljasz.

W 1867 r. władze galicyjskie utworzyły w Zakopanem autonomiczną gminę.

Około 1870 r. powstała w Kuźnicach pierwsza poczta, a przy ul. Kościeliskiej sklep Samuela Riegelhaupta i karczma.

Rozwój regionu ułatwiło bardzo otwarcie w 1884 r. linii kolejowej Kraków-Sucha-Chabówka.

Zakopane stawało się miejscem spotkań inteligencji i młodzieży z trzech zaborów. Przyjeżdżali pisarze, aktorzy, poeci, kompozytorzy, bywali politycy i miłośnicy taternictwa.

W 1889 r. Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców.

W tymże też roku kupił je na licytacji (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski, nazywany "mężem opatrznościowym" Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. Była już o nim mowa, ale warto nadmienić, iż jego obecność na Podhalu przyczyniła się do rozwoju edukacji tamtejszej ludności, kolejnictwa oraz ochrony tatrzańskiej przyrody, co przede wszystkim polegało na zalesianiu okolicznych terenów.

Dom w stylu zakopiańskim przy ulicy Kościeliskiej, źródło: wikipedia

Tatrzańskimi krajobrazami dość wcześnie zainteresowali się również malarze. Ponoć pierwsze malowidło przedstawiające Tatry znajduje się na kościelnym fresku w Popradzie i pochodzi z XIV/XV w.

W początkach XIX wieku ukazała się książka Stanisława Staszica "0 ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski". Zawierała ona mapę geologiczną całych Karpat i panoramę Tatr narysowaną przez polskiego akwarelistę i rysownika Zygmunta Yogla.

Pierwszym polskim malarzem, twórcą szkoły malowania przyrody tatrzańskiej, był Jan Nepomucen Głowacki profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. To on namalował pierwszy pejzaż tatrzański "Morskie Oko". Miłośnikiem tatrzańskich krajobrazów był również warszawski malarz Wojciech Gerson.

W roku 1894 krakowski lekarz dr Ligocki udał się z dwoma malarzami, Włodzimierzem Tetmajerem i Wincentym Wodzinowskim, na wycieczkę do Doliny Kościeliskiej. Powstał wtedy pomysł, który zawdzięczamy tej trójce: namalowania, na wzór "Panoramy Racławickiej", ogromnej panoramy Tatr.

Grupa malarzy mieszkających w schronisku przy Morskim Oku pracowała nad stworzeniem tego monumentalnego dzieła, a samo płótno malowano w Monachium. Był to największy polski obraz, większy nawet od wspomnianej "Panoramy Racławickiej". Przedstawiał widok gór roztaczający się z Miedzianego. Panoramę wystawiono najpierw w Monachium, a potem zbudwano dla niej specjalny gmach na Dynasach w Warszawie. Niestety, płótno nie dotrwało do naszych czasów.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 1075 budynkach w Zakopanem na obszarze 6491 hektarów mieszkało 5768 osób.

W nowe stulecie Zakopane weszło z nowym statusem– w 1901 r. przestało ono być wsią i stało się miasteczkiem. Wykorzystując nowe uprawnienia, radni gminni nadali pierwsze w dziejach Zakopanego tytuły honorowych obywateli– otrzymali je twórca stylu zakopiańskiego, malarz i publicysta Stanisław Witkiewicz i właściciel dóbr zakopiańskich Władysław hrabia Zamoyski.

W tym samym roku z inicjatywy proboszcza księdza Kazimierza Kaszelewskiego i Rady Parafialnej postawiono na Giewoncie najpierw drewniany, potem żelazny krzyż dla upamiętnienia ogłoszonego przez Watykan Roku Jubileuszowego.

Nową funkcją Zakopanego stał się sport narciarski. Pierwszą wycieczkę na nartach w Tatry odbyli w 1894 r. krakowianie– malarz Stanisław Barabasz i kupiec Jan Fischer, choć już wcześniej narciarstwo propagowała lokalna prasa. Barabasz niedługo potem przeprowadził się do Zakopanego i został tu dyrektorem Szkoły Przemysłu Drzewnego i głównym propagatorem narciarstwa. Z umiłowania do zimowych sportów osiada w Zakopanem także inny malarz oraz marynarz i pisarz– Mariusz Zaruski.

Dopiero jego działalność nadała narciarstwu, a także taternictwu wymiar społeczny. Między innymi, za sprawą Zaruskiego zawiązała się organizacja, której zasług dla świata gór nie sposób przecenić– Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.

Po I wojnie światowej hrabia Zamoyski zapisał cały swój majątek w formie fundacji narodowi. Dobra tatrzańskie, w których skład wchodziły także lasy w Zakopanem, Brzegach, Bukowinie, Kościelisku, Dębnie i Zubsuchem, dały podstawę do utworzenia po II wojnie światowej Tatrzańskiego Parku Narodowego. W okresie międzywojennym Zakopane nadal rozwijało się bardzo dynamicznie. W 1929 i 1939 r. odbyły się tu Narciarskie Mistrzostwa Świata FIS.

Istniały też już domy mające pokoje do wynajęcia. W 1903 r. było ich 3200 i 566 domów).

W 1933 r. Zakopane uzyskało prawa miejskie. W latach trzydziestych liczba gości sięgała 60 tysięcy.

Już 1 września 1939 roku Zakopane zostało zajęte przez najeźdźców hitlerowskich. Schroniska zajęła niemiecka służba graniczna, a na wjazd do Zakopanego potrzebne były specjalne przepustki.

W piwnicach hotelu "Palace" mieścił się areszt Gestapo. Ze względu na okrutne tortury stosowane w czasie przesłuchań miejsce to zostało nazwane Katownią Podhala.

Przez Tatry prowadził szlak przerzutu ludzi i dokumentów na Słowację, i dalej na Węgry. Przewodnicy tatrzańscy, mistrzowie i wybitni narciarze-kurierzy tatrzańscy kursowali regularnie między Zakopanem a Budapesztem. Przenosili meldunki, pieniądze, broń, nielegalne druki oraz przeprowadzali młodych ludzi, którzy pragnęli dostać się do organizowanej we Francji polskiej armii.

Na początku marca 1940 r. w wilii „Tadeusz” przy drodze do Białego miała miejsce III Metodyczna Konferencja NKWD i gestapo, na której omówiono metody pracy operacyjnej przeciwko polskiemu podziemiu i wymieniono się informacjami.

Niemcy, chcąc podkreślić swoje panowanie nad Tatrami, umocowali na ścianie Mnicha ogromna swastykę. Pewnej nocy dwóch taterników wspięło się na tę ścianę i obluzowało umocowanie hitlerowskiego godła tak, że pierwszy podmuch halnego zmiótł je na dół. Wściekłość okupanta była tak wielka, że odpowiedzialny za montaż swastyki na Mnichu oddział strzelców alpejskich został za karę skierowany na front wschodni.

W 1955 r. rząd PRL uchwalił ustawę dotyczącą rozwoju miasta pod kątem turystyki, rekreacji i sportu. Przyniosła ona korzystne zmiany i inwestycje. Powstał dworzec Państwowej Komunikacji Samochodowej, Dom Turysty, Ośrodek Szkolenia Sportowego pod Krokwią (przebudowano również samą skocznię), a poczta otrzymała nowy pawilon.

W 1962 r. Zakopane zostało gospodarzem Mistrzostw Świata w narciarstwie klasycznym.

W dniu 4 VI 1989 r. w wyborach do Sejmu i Senatu w Zakopanem zwyciężyli kandydaci „Solidarności”. Pierwszym niekomunistycznym naczelnikiem miasta mianowano 12 II 1990 r desygnowanego przez „Solidarność” Macieja Krokowskiego. 27 V 1990 r. w wyborach samorządowych zwyciężyli kandydaci Komitetu Obywatelskiego, tym razem w sojuszu ze Związkiem Podhalan.

W początku lat dziewięćdziesiątych XX w. ruch turystyczny, głównie na skutek likwidacji rozmaitych form wypoczynku zbiorowego i wzrostu cen znacznie się zmniejszył, i ograniczyając się do miesięcy ściśle sezonowych. Jednocześnie zaczęła rosnąć liczba gości z zagranicy, przyjeżdżających do Zakopanego. Zasadniczej przebudowie uległ zakopiański handel i gastronomia– powstało kilkadziesiąt nowych restauracji, barów i kawiarni, sklepy zyskały nowoczesny wystrój, wiele domów wczasowych reprywatyzowano, inne zmieniły właściciela i wygląd zewnętrzny. Baza hotelowa i pensjonatowa jest cały czas modernizowana.

Staraniem samorządu lokalnego znacznie poprawił się stan estetyczny centrum miasta, przede wszystkim Krupówek, które w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych wyłożono nową kostką, przekształcając je w malowniczy deptak.

W lutym 1993 i 2001 r. gościło najlepszych akademickich narciarzy świata biorących udział w Zimowej Uniwersjadzie.

Obecnie, według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala.

Jest również największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Na dzień dzisiejszy, rocznie naszą zimową stolicę odwiedza ok. 3 mln. turystów.

{youtube}Go4QSNu0b10{/youtube}

{youtube}5U_VOvH-eYc{/youtube}

Źródła:

-Internet.

Bartosz Michalak