Turbacz to najwyższy szczyt Gorców. Bez większej przesady można powiedzieć, że również najważniejszy, bo to właśnie pod nim krzyżują się niemal wszystkie gorczańskie szlaki.

Mierzący 1310 m n.p.m. Turbacz położony jest niemal idealnie pośrodku Gorców, które swą niezwykłą budową przypominają nieco rozgwiazdę. Jej głową jest właśnie Turbacz, a odnóżami poszczególne pasma, oddzielone od siebie głęboko wciętymi dolinami. Ku północy biegnie grzbiet obejmujący Czoło Turbacza, Kopieniec, Wierch Spalone i Turbaczyk. W kierunku północno-wschodnim ciągnie się grzbiet Mostownicy, Przysłopka i Kudłonia, a na wschód - pasmo Kiczory, Jaworzyny Kamienickiej i Gorca. Na południe od Turbacza znajduje się masyw Bukowiny Waksmundzkiej, w kierunku południowo-zachodnim ciągnie się grzbiet Bukowiny Miejskiej i Bukowiny Obidowskiej, a na zachód masywy Solniska i Średniego Wierchu oraz grzbiet obejmujący Rozdziele i Obidowiec. W stronę północno-zachodnią biegnie zaś grzbiet Suchego Gronia.
Szczyt Turbacza jest całkowicie porośnięty lasem i pozbawiony jakichkolwiek widoków. Znajduje się na nim betonowy słup triangulacyjny oraz krzyż z datami 1945 – 1985. Co ciekawe, przez wierzchołek przebiega wyłącznie czerwony szlak (fragment Głównego Szlaku Beskidzkiego), natomiast węzeł pozostałych szlaków znajduje się przy leżącym poniżej schronisku PTTK.

Schronisko im. Władysława Orkana pod Turbaczem
W powszechnej świadomości turystów Turbacz kojarzony jest nie z górą, lecz właśnie ze znajdującym się pod szczytem schroniskiem. Jest to jeden z największych i najbardziej popularnych obiektów tego typu w Polsce, oferujący 110 miejsc noclegowych (w tym 3- pokojowy aparatament), a także restaurację i kawiarnię. Obok mieści się Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK, w którego posiadaniu znajdują się zbiory poświęcone m.in. historii schronisk górskich w Karpatach.
Do schroniska dojść można szlakiem zielonym z Raby Niżnej przez Niedźwiedź (suma podejść ok. 1200 m, ↑6.30 godz. ↓5.30 godz.) lub od strony Kowańca przez Bukowinę Waksmundzką (suma podejść ok. 600 m, ↑3 godz. ↓2.30 godz.). Szlak niebieski prowadzi z Koninek (suma podejść ok. 650 m, ↑2.30 godz. ↓2 godz.) lub z Łopusznej (suma podejść ok. 700 m, ↑3.30 godz. ↓3 godz.). Dojście szlakiem żółtym możliwe jest natomiast od strony Kowańca (suma podejść ok. 600 m, ↑3 godz. ↓2 godz.) lub z Przełęczy Przysłop w Lubomierzu (suma podejść ok. 850 m, ↑4 godz. ↓3 godz.). Obok schroniska biegnie też wspomniany szlak czerwony, mający w Gorcach swój początek albo w Rabce (suma podejść ok. 900 m, ↑5 godz. ↓4 godz.), albo w Krościenku nad Dunajcem (suma podejść ok. 1900 m ↑11 godz. ↓9.30 godz.). Nagrodą za trudy wędrówki jest widoczna z tarasu przed schroniskiem panorama na Pieniny i Tatry.

Przed schroniskiem rozpościera się jedna z najbardziej znanych hal gorczańskich – Hala Długa. Znajduje się na niej tzw. bacówka wzorcowa, będąca pozostałością z okresu międzywojennego, kiedy w Gorcach powstawały eksperymentalne gospodarstwa, w których próbowano wprowadzić nowoczesne metody hodowli górskich krów. W sąsiedztwie schroniska znajduje się także druga hala, również nosząca nazwę Turbacz. Na niej z kolei znajdują się polowy ołtarz oraz pamiątkowy kamień, przypominające od nabożeństwie odprawionym tu w 1953 roku przez Karola Wojtyłę.
Schronisko pod Turbaczem miało wyjątkowo burzliwą i trudną historię. Pierwszy budynek dla turystów powstał w roku 1925, lecz już po ośmiu latach spłonął w niejasnych okolicznościach, podpalony prawdopodobnie przez kłusowników. Schronisko tylko częściowo udało się odbudować przed wybuchem II Wojny Światowej, lecz mimo to już od września 1939 było ono wykorzystywane jako punkt przerzutowy. W okresie okupacji rejon Turbacza i całe Gorce były terenem intensywnych działań partyzantów, a w listopadzie 1943 roku schronisko spłonęło ponownie. Ogień podłożyli żołnierze AK lub Niemcy. Obecny budynek stanął pod Turbaczem w 1958 roku.

Ciekawostki

Pochodzenie nazwy Turbacz nie jest znane. Prawdopodobnie ma ona źródła wołoskie i wywodzi się od rumuńskiego słowa „turba” oznaczającego darń lub torf, albo od słowa „turbat” (wściekły, szalony) odnoszącego się do potoku o tej samej nazwie. W XIX wieku szczyt Turbacza był odsłonięty i można było z niego podziwiać widoki. Przy dobrej pogodzie dało się zauważyć nawet Kraków. Szczyt Turbacza nie leży na obszarze Gorczańskiego Parku Narodowego. Granice parku omijają wierzchołek od północy i od wschodu.
Nazwę Turbacz nosił kiedyś również rezerwat przyrody, chroniący las bukowo – jodłowy między szczytami Turbaczyka i Średniego. Rezerwat powstał w roku 1927, miał 100 ha i nosił imię Władysława Orkana. Po II Wojnnie Światowej obszar ten ponownie objęto ochroną w roku 1964. Wtedy też obszar rezerwatu zwiększono do 319 ha. Obecnie teren ten w całości należy do Gorczańskiego Parku Narodowego i jest objęty ochroną ścisłą.

Adam Nietresta