Jan Kanty Walery Eljasz-Radzikowski używał jedynie jednego imienia- Walery. Był postacią równie wyjątkową i jedyną w swoim rodzaju podobnie jak ksiądz Józef Stolarczyk, doktor Tytus Chałubiński czy Władysław hrabia Zamoyski.

Urodził się 13 września 1840 w Krakowie. Zmarł 23 marca 1905 w Krakowie.

Walery Radzikowski to polski malarz i fotograf. Był popularyzatorem Tatr i Zakopanego. Współtworzył Towarzystwo Tatrzańskiego oraz jest autorem kilku przewodników tatrzańskich.

Strona tytułowa przewodnika po Tatrach i Pieninach autorstwa W. Eljasza-Radzikowskiego, źródło: wikipedia

Kiedy rozkochoł się wręcz w Tatrach i Podhalu oraz został członkiem dobrowolnym TT bezinteresownie i niezarobkowo działał na rzecz szerzenia turystyki, wytyczał nowe szlaki, opiekował się schroniskami.

Rodzina malarza od pokoleń, używała zamiast nazwiska Radzikowski przydomku „Eljasz”, który przyjął pradziad Walerego oraz konfederat barski Wojciech Radzikowski, aby uniknąć prześladowań politycznych po upadku powstania. Walery powrócił do nazwiska Radzikowski dopiero po dwóch pokoleniach, jednak używał go wraz z przydomkiem Eljasz. Odrzucił go całkowicie dopiero syn Walerego, również malarz Stanisław Radzikowski, który powrócił do prawdziwego rodzinnego nazwiska.

Walery Eljasz-Radzikowski posługiwał się herbem Ogończyk- pochodził jednak z rodziny mieszczańskiej, która do tego herbu nie miała prawa.

Przewodnik i turyści w Tatrach- jeden z obrazów Radzikowskiego

Ukończył Wyższą Szkołę Realną działającą przy Instytucie Technicznym. Następnie studiował malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza. Jego rysunki zostały wyróżnione na drugiej Wystawie Publicznej w roku 1856. W tym czasie jego prace prezentowane na różnych wystawach zyskiwały dużą aprobatę i zbierały liczne, pozytywne recenzje. Dalszą naukę kontynuował w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (1862-1865), a po jej zakończeniu odbył podróż po Europie.

W okresie powstania styczniowego pełnił w Monachium specjalną misję zleconą przez powstańczy Rząd Narodowy.
W 1865 r. powrócił do Krakowa.

Oprócz twórczości artystycznej zajmował się nauczaniem rysunku w Gimnazjum św. Anny (1872-1891). Ponadto badał dzieje i tradycje Krakowa oraz historię ubiorów, publikując opracowania poświęcone tym tematom. W 1862 r. wydał w Krakowie książkę pod tytułem Ubiory ludu w dawnej Polsce.

Jeszcze w trakcie studiów, w 1861 r., po raz pierwszy pojechał w Tatry. Odtąd wielokrotnie je odwiedzał, poświęcając im znaczną część swojej działalności artystycznej.
Datą przełomową w życiu i twórczości Walerego Eljasza Radzikowskiego był jednak rok 1860. Wtedy to właśnie młody wówczas artysta, w towarzystwie dwóch malarzy– Aleksandra Kotsisa i Karola Sagnowskiego udał się na wędrówkę po beskidzkich szlakach. Na początku sierpnia Walery Eljasz Radzikowski stanął na szczycie Babiej Góry, skąd roztacza się rozległy widok na Tatry. Od tego czasu najwyższe polskie góry stały się jego pasją oraz niewyczerpanym źródłem natchnienia.

Morskie Oko

Już w latach młodzieńczych odczuwał nieprzeparty pociąg do gór. W Zakopanem pojawił się po raz pierwszy 30 lipca 1861 r. i już w dwa dni później stanął na przełęczy Zawrat. Nie zachowało się zbyt wiele informacji o przebiegu tej wyprawy. Wiadomo jedynie, że artysta podziwiał urzekający pięknem krajobraz Morskiego Oka oraz wędrował po Tatrach, w których nie wyznaczono jeszcze szlaków turystycznych. W późniejszym czasie miłośnicy gór korzystali z przewodników autorstwa Walerego Eljasza Radzikowskiego, lecz w 1861 r. jedynym źródłem informacji dostępnym dla młodego malarza był przewodnik wywodzący się z miejscowej ludności. Pamiątką po pierwszym pobycie w Tatrach był rysunek przedstawiający widok Czarnego Stawu Gąsienicowego, Zawratu i Giewontu.

W roku 1862 penetrował południową, wtedy jeszcze węgierską stronę Tatr. Zwiedził Smokowiec i konno dotarł do Doliny Wielickiej. Od samego początku ze wszystkich swoich wycieczek sporządzał skrupulatne notatki, szkicował pejzaże, dokumentował życie górali, rysował postacie przewodników i turystów. Można go nazwać bez wątpienia „kronikarzem” pionierskiej epoki poznawania Tatr. Trwałą sławę zdobył swoją działalnością pisarską, artystyczną i społeczną związaną z Tatrami.

Ponownie w Tatry powrócił w 1866 r. Wtedy to szybko stał się zapalonym turystą i przez następne lata zdobył wszystkie dostępne wówczas szczyty i przełęcze i to w latach, kiedy nie były jeszcze często odwiedzane, np. Świnica, Lodowy Szczyt, Gerlach. Kilka większych wycieczek odbył z doktorem Tytusem Chałubińskim, z którym się przyjaźnił, m.in. w 1875 r. byli na Gerlachu. W 1896 r. w towarzystwie Jana Kasprowicza i innych osób był na kilkudniowej wycieczce, w czasie której zwiedzano Ciemnosmreczyńskie Stawy i przechodzono przez Ciemne Smreczyny, co niewątpliwie zainspirowało Kasprowicza do napisania poematu „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”.

Jest też autorem ilustrowanego przewodnika po Tatrach, Pieninach i Szczawnicy (1870). Pracował przy wytyczaniu szlaków i organizowaniu przewodnictwa tatrzańskiego. Działał także czynnie w Towarzystwie Tatrzańskim. Przyczynił się on także do założenia Straży Ochrony Przyrody, której głównym celem było ocalenie od zagłady kozic i świstaków.

W 1876 r. w Zakopanem na Krupówkach wybudował dom, a w latach 1881-1882 kolejny, zwany „Eljaszówką” (ul. Stara Polana), przy którym dziesięć lat później wzniósł następny.

W Tatrach

W czasie sporu granicznego o Morskie Oko napisał rozprawę „O nazwie Morskiego Oka w Tatrach”, także po niemiecku i węgiersku oraz drugą pt. „Spór o granice w Tatrach”.

Malował głównie obrazy o tematyce historycznej, krajobrazy Tatr, także widoki zabytków Krakowa, portrety, obrazy i malowidła ścienne o tematyce religijnej.

Bardziej znane jego tatrzańskie obrazy olejne, tylko częściowo zachowane w muzeach, to m.in.: Zagroda tatrzańska, Pasterze tatrzańscy, Z życia w Tatrach, Koleba ks. Stolarczyka, Dolina Kościeliska, Przewodnik tatrzański w drodze na Polski Grzebień, Widok Giewontu od Zakopanego, Morskie Oko, Widok z Rusinowej Jaworzyny, Kłusownik w Tatrach, Sabała na wierchu grający, Dudarz karpacki, Rysy z grani we Wysokiej, Targ w Zakopanem, Bacówka w Tatrach, Boginka tatrzańska, Zbójnicy tatrzańscy, Czarny Staw Gąsienicowy, Rysy i Waga, Juhas z owcami, Góralka z obońkami.

Nie mniej liczne są jego akwarele o różnorodnej tematyce tatrzańskiej i podtatrzańskiej.

Dużo też jego ilustracji tatrzańskich wydano osobno w czasopismach, na pocztówkach, papierze listowym i kalendarzach, również jako winiety lub karty tytułowe na dawnych legitymacjach członkowskich TT.

W trakcie wypraw w Tatry w rysunkach i obrazach utrwalał górskie widoki i zwyczaje górali.

Tematem jego licznych artykułów były też wypadki w Tatrach, zmarłe osoby zasłużone dla Tatr, wiatr halny, przewodnictwo tatrzańskie.

Zaczął też fotografować Tatry, lokalne budownictwo, tradycje mieszkańców i ich stroje, co było mu póżniej pomocne w dosyć wiernym odwzorowywaniu niektórych detali na swoich obrazach i rysunkach.

W swoich zasobach, TPN posiada jego prace pt.: "Szkice z podróży w Tatry".

{youtube}O-wmg20XY8E{/youtube}

Bartosz Michalak

ŹRÓDŁA:

- wikipedia;
- Internet.