Góry Bystrzyckie i Orlickie są sąsiadującymi ze sobą pasmami w Sudetach Środkowych. Oddzielone są od siebie doliną Dzikiej Orlicy oraz doliną Bystrzycy Dusznickiej . Są to jedne z najbardziej odludnych miejsc w Sudetach. Charakteryzują się rozległymi krajobrazami i mało zróżnicowaną rzeźbą terenu. Góry Bystrzyckie prawie w całości leżą na terytorium Polski, natomiast obszar Gór Orlickich w większości położony jest w Czechach. Pasmo Gór Bystrzyckich od północy graniczy z Górami Stołowymi, a od wschodu, za Rowem Górnej Nysy, z Masywem Śnieżnika.

Góry Bystrzyckie i Orlickie

Geografia

Pasmo Gór Bystrzyckich ma około 40 km długości i do kilkunastu kilometrów szerokości. Rozciąga się od Obniżenia Dusznickiego i doliny Bystrzycy Dusznickiej na północy do Przełęczy Międzyleskiej na południu. Pasmo podzielone jest na części północną i południową, które oddziela przełęcz Spalona ( 811 m n.p.m.). Część północna to rozległe stoliwo górskie, w którym wyróżniają się Łomnicka Równina (898 m n.p.m.) i Wolarz ( 850 m n.p.m.). W południowej części uformowany jest jeden wyraźny grzbiet górski, który prowadzi od Przełęczy Spalonej na najwyższą w całym paśmie Jagodną (977 m n.p.m.). Grzbiet stromo opada na Przełęcz Nad Porębą (690 m n.p.m.), za którą wybijają się jeszcze wierzchołki Czerńca (891 m n.p.m.) i Bochniaka (713 m n.p.m.).

Pasmo Gór Orlickich tworzy wyraźny grzbiet górski o spadzistych stokach, wyraźnie wyższy od sąsiadujących Gór Bystrzyckich. Średnia wysokość głównego grzbietu to 1000 m n.p.m. Długość całego pasma to 40 km, natomiast w Polsce jest położony tylko mały fragment od przełęczy Polskie Wrota (660m n.p.m.) po stoki Malej Destnej (1090 m n.p.m.) nad Zieleńcem. W Polsce najwyższy szczyt to Orlica ( 1084 m n.p.m.), a po stronie czeskiej Velka Destna ( 1115 m n.p.m.).

Widok na Góry Bystrzyckie z grzbietu Gór Orlickich, źródło: www.anabasis.pl/2012/06/

Przyroda i budowa geologiczna

Góry Bystrzyckie i Orlickie zbudowane są głównie z łupków łyszczykowych, gnejsów oraz piaskowców. Góry Bystrzyckie prawie w całości porośnięte są lasami, natomiast w środku masywu, na spłaszczeniu pomiędzy źródłami Bystrzycy Dusznickiej i Dzikiej Orlicy znajduje się wyjątkowy florystyczny rezerwat przyrody Torfowisko pod Zieleńcem porośnięty roślinnością bagienną z reliktami epoki lodowcowej. Powierzchnia rezerwatu to około 160 ha. Najciekawsze występujące tam gatunki to m.in. różne gatunki mchów i torfowców, brzoza karłowata, sosna błotna, żurawina błotna, borówka bagienna czy bagno zwyczajne. Góry Orlickie porastają lasy świerkowe. Występuje tam duża ilość opadów, dzięki czemu w okresie zimowym jest to dobre miejsce do uprawiania sportów zimowych. Na stokach nad Zieleńcem powstał największy w polskich Sudetach Środkowych ośrodek narciarski.

Turystyka

Po polskiej stronie bazą wypadową w Góry Bystrzyckie i Orlickie są przede wszystkim Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój i ośrodek narciarski w wiosce Zieleniec. Miejsca szczególnie warte odwiedzenia to na pewno rezerwat "Torfowisko pod Zieleńcem", Przełęcz Spalona z widokiem na Sudety Wschodnie, szczyt Jagodna i Fort Wilhelma na Wójtowskiej Równi (842 m n.p.m.). Będąc w tej okolicy warto pojechać również do Bystrzycy Kłodzkiej oraz do miast uzdrowiskowych takich jak Długopole Zdrój, Polanica Zdrój i Duszniki Zdrój.

Zieleniec jest przede wszystkim rajem dla narciarzy. Latem można spędzić czas na wycieczkach w góry, spacerach po lesie i torfowisku, a przede wszystkim cieszyć się panującą tam ciszą, w przeciwieństwie do okresu zimowego, kiedy wioska wypełniona jest tłumami narciarzy. Propozycje wycieczek w okolicach Zieleńca to trasy głownie do rezerwatu „Torfowisko pod Zieleńcem” i na Orlice – najwyższy szczyt polskich Gór Bystrzyckich.

Do rezerwatu można wybrać się z trasą z Dusznik Zdrój, skąd w stronę Zieleńca prowadzi czerwony szlak. Na początku droga prowadzi stromo zboczami Góry Gajowej (701 m n.p.m.), na łąki, a później przez las do Drogi Orlickiej, która biegnie z Dusznik Zdroju do Zieleńca na Koziej Hali. Na Koziej Hali w XIX wieku hodowano owce oraz kozy, a także wyrabiano żętyce (serwatka), która była jednym ze składników kuracji w Dusznikach. Obecnie w tym miejscu jest wiele ośrodków wypoczynkowych. Następnie szlak prowadzi przez turystyczne przejście graniczne na łąki Sołtysiej Kopy ( 896 m n.p.m.), skąd rozciąga się piękny widok na Góry Bystrzyckie, Stołowe i Sowie. Dalej trasa wiedzie lasem aż do Zieleńca. Po drodze warto skręcić do jaskini Złota Sztolnia pod Orlicą. Po jakimś czasie las po lewej stronie się kończy i można podziwiać Góry Bystrzyckie, nad którymi widoczny jest Masyw Śnieżnika. Następnie dalej czerwonym szlakiem, a po chwili również zielonym, droga prowadzi koło schroniska Orlica. Od schroniska do rezerwatu trasa biegnie już tylko zielonym szlakiem.

Do rezerwatu można się wybrać także z Polanicy Zdrój obierając żółty lub zielony szlak. Trasa prowadzi malowniczą drogą na Przełęcz Sokołowską (564 m n.p.m.) pod Pokrzywnem. Dalej szlaki rozdzielają się, w kierunku rezerwatu biegnie dalej zielony szlak.

Do „ Torfowiska pod Zieleńcem” można wyruszyć również z samego Zieleńca, do którego schodzi się koło schroniska Orlica. Z Zieleńca warto także wybrać się na Orlicę, na którą prowadzi zielony szlak. Po drodze na Orlice szlak mija Kamień Rübartscha. Heinrich Rübartsch był prekursorem turystyki i narciarstwa w rejonie Zieleńca i Orlicy.

Sosna błotna na Torfowisku pod Zieleńcem, źródło: www.anabasis.pl/2012/06/

Przełęcz Spalona (788 m n.pm.), malownicze siodło w środkowej części Gór Bystrzyckich, położona poniżej schroniska Jagodna. Przełęcz stanowi węzeł szlaków turystycznych, a zimą panują tu dobre warunki narciarskie. Spod przełęczy wypływa kilka potoków: Mała Bystrzyca, Szklarnik, Potoczek i Tartaczny Potok. Na Przełęcz, a z niej na Jagodną można się wybrać m.in. z Bystrzycy Kłodzkiej, z Zieleńca, z Polanicy.

Z Bystrzycy Kłodzkie, w której również warto się zatrzymać, na Spaloną prowadzi zielony szlak. Droga prowadzi przez stary mieszany las, następnie wzdłuż potoku, po czym zaczyna się wspinać na zbocze Łysonia (598 m n.p.m.) Ścieżka prowadzi przez łąki, stromo pod górę do autostrady sudeckiej. Dalej trasa prowadzi autostradą do schroniska Jagodna.

Trasa z Zieleńca na Spaloną prowadzi czerwonym szlakiem. Najpierw droga biegnie nadgranicznym fragmentem autostrady sudeckiej przez dolinę Dzikiej Orlicy do Lasówki. Dzika Orlica, lewobrzeżny dopływ Łaby, jest jedną z ładniejszych rzek w Sudetach Środkowych i Wschodnich. Szlak przechodzi przez całą Lasówkę, wieś, którą w XIX wieku specjalizowała się w produkcji biżuterii z czeskiego szkła. Następnie droga schodzi z autostrady sudeckiej i skręca na drogę do Bystrzycy Kłodzkiej, a tym samym na drogę prowadzącą do przełęczy Spalona.

Droga z Polanicy na Spalona jest jedną z najładniejszych tras w Górach Bystrzyckich. Na początku droga prowadzi zielonym szlakiem przez przełęcz Sokołówka. Z Sokołówki trasa biegnie prosto leśnym traktem - Drogą Stanisława ( żółty szlak) aż do węzła szlaków. W pobliżu węzła znajdują się pozostałości fortu Wilhelma, zbudowanego w 1790 roku na polecenie pruskiego króla Fryderyka Wilhelma II. Fort został zburzony w XIX wieku. Na Spaloną i do schroniska Jagodna prowadzi z tego miejsca zielony szlak.

Południe Gór Bystrzyckich, mimo mniejszego zaplecza turystycznego, również mają miejsca godne odwiedzenia. Do takich miejsc należą m.in. Solna Jama, Zamek Szczerba czy drewniany kościół w Kamieńczyku.

Wieża widokowa na Torfowisku pod Zieleńcem, źródło: www.anabasis.pl/2012/06/

Ciekawostki

- Rezerwat przyrody „Torfowisko pod Zieleńcem” chroni około 160 ha obszarów bagiennych: Topieliska i fragment Czarnego Bagna ( jedne z najcenniejszych torfowisk wysokich polskich gór). Torfowisko położone jest na wysokości 760 m n.p.m. a miąższość mchu sięga 8.5 m. Krajobraz torfowiska porównywany jest do syberyjskiej tundry, być może tak wyglądał Śląsk w epoce lodowcowej. Pierwszy rezerwat utworzono 1919 roku na ziemiach niemieckich. Obecnie środkiem rezerwatu biegnie grobla, a na lewo od niej, na Topielisku stoi drewniana wieża widokowa, a także można spacerować drewnianym mostem. Po rezerwacie można poruszać się tylko wyznaczonymi trasami.

- Solna Jama – jaskinia na wschodnim zboczu Czerńca (891 m n.p.m.), w dolinie potoku Gołodolnik. Jaskinia powstała w soczewie grubokrystalicznego marmuru, w wyniku wypłukiwania przez wodę krystalicznych kamieni. Zawdzięcza ona swoją nazwę szklistemu połyskowi ścian, który może dawać złudzenie, że są one z soli. Według legendy lizały je owce, myśląc, że to sól. Jaskinia składa się z dużej sali wejściowej, która po około 10 metrach kończy się wąskim korytarzem prowadzącym do komory z jeziorem o 3 metrach głębokości. Niedaleko jaskini znajdują się ruiny średniowiecznego zamku Szczerba.

- Autostrada sudecka jest fragmentem Drogi Sudeckiej – wielkiego niemieckiego zamierzenia połączenia Sudetów. Budowę rozpoczęto w latach 30. XX wieku, jednak do końca drugiej wojny światowej powstały tylko dwa odcinki: jeden pomiędzy Świeradowem i Szklarską Porębą ze słynnym Zakrętem Śmierci, a drugi pomiędzy Międzylesiem a przełęczą Polskie Wrota. Droga miała być z pewnością drogą turystyczną, jednak prawdopodobnie została budowana również dla celów militarnych.

Katarzyna Sender

Źródła:

- „Sudety”, Cyprian Skała, Wydawnictwo Pascal 1998