loading...
Turystyka Górska
Sporty Górskie
loading...
Strefa Outdoor
Kultura
loading...
Kultura

Turystyka

Sport

Sprzęt

Konkursy

Geologia TatrHistoria powstawania Tatr jest długa i złożona. Wyniesione zostały w okresie trzeciorzędowym, podczas ruchów górotwórczych alpejskich (w tym samym czasie powstały też inne masywy jak: Alpy, Pireneje, Apeniny, całe Karpaty, Kaukaz, Himalaje) co wcale nie oznacza, że to jest ich początek, za który raczej powinno się uważać okres powstawania skał z których są obecnie zbudowane np. skały metamorficzne - 400 mln lat temu. Co ciekawe duża część późniejszych skał osadowych, tworzących obecnie tatrzańskie regle, powstały zupełnie w innym rejonie i zostały nasunięte w postaci płaszczowin na skały powstałe na miejscu.

Geologia Tatr

Geologia Tatr Historia powstawania Tatr jest długa i złożona. Wyniesione zostały w okresie trzeciorzędowym, podczas ruchów górotwórczych alpejskich (w tym samym czasie powstały też inne masywy jak: Alpy, Pireneje, Apeniny, całe Karpaty, Kaukaz, Himalaje) co wcale nie oznacza, że to jest ich początek, za który raczej powinno się uważać okres powstawania skał z których są obecnie zbudowane np. skały metamorficzne - 400 mln lat temu. Co ciekawe duża część późniejszych skał osadowych, tworzących obecnie tatrzańskie regle, powstały zupełnie w innym rejonie i zostały nasunięte w postaci płaszczowin na skały powstałe na miejscu.

Ogromne znaczenie dla dzisiejszego wyglądu Tatr miała epoka lodowcowa, podczas której lodowce  ukształtowały doliny tatrzańskie, a po ich stopnieniu moreny oraz kotły polodowcowe pozwoliły do powstania wielu jezior.

Historia Tatr w skrócie

Tablica stratygraficzna

EON ERA OKRES EPOKA wiek (ml.lat) informacje
Fanerozoiczny Kenozoiczna Czwartorzęd Holocen 0,01

- ustąpienie lodowców, epoka polodowcowa

- kształtowanie się dzisiejszego wyglądu Tatr

Plejstocen górny 0,72

- obszar pagórkowaty

- ożywienie ruchów podnoszących masyw,

tworzenie się głębokich dolin, kras

- ok. 900 tyś lat temu, klimat się znacznie oziębił,

nastanie epoki lodowcowej

Plejstocen dolny 1,7

Trzeciorzęd:

Neogen Pliocen 5

- słabnięcie wydźwignięcia Tatr

- silna erozja wyrównywała powierzchnie

masywu

- stopniowe oziębienie klimatu

Miocen 24

- wydźwignięcie Tatr

Paleogen Oligocen 36

- ustępowanie morza, przez ruchy górotwórcze

alpejskie

- wydźwignięcie Tatr

Eocen 55

- obszar Tatr obniżył się i został zalany morzem

- powst. wapienie, dolomity, zlepieńce, flisz

podhalański

Paleocen 66 - ruchy tektoniczne alpejskie
Mezozoiczna Kreda późna

- osłabienie ruchów tektonicznych

- erozja

środkowa 97

- ruchy tektoniczne alpejskie

- fałdowanie,  nasunięcie na obszar tatrzański

płaszczowin

wczesna 140

- obszar pokryty głębokim morzem

- powst. wapienie, piaskowce margliste, łupki

Jura późna 160

- obszar pokryty głębokim morzem

- powst. wapienie

środkowa 184

- obszar pokryty głębokim morzem (część

Oceanu Tetydy)

- powst. wapienie

wczesna 210

- niewielkie ruchy tektoniczne w wyniku czego

powstały uskoki

- obszar wyrównywał się i powoli zaczął być

zalewany morzem

- powst. piaskowce, wapienie, skały krzemionk.

Trias późny 230

- część obszaru była lądem, a osady powstawały

w lagunach i jeziorach

środkowy 243

- obszar zalany morzem

- powst. wapienie i dolomity, brekcje osadowe

wczesny 250

-obszar został zalany przez morze wchodzące w

skład Oceanu Tetydy

- powst. piaskowców kwarcytowych

Paleozoiczna Perm późny

- zniszczenie wypiętrzeń, obszar Pratatr stał się

równiną

wczesny 290

- orogeneza hercyńska

- powstawanie granitu tatrzańskiego

- ruchy wypiętrzające Pratatr

Karbon późny 325

- orogeneza hercyńska

- powstawanie granitu tatrzańskiego

wczesny 360

- orogeneza hercyńska

- dalsze powstawanie skał przeobrażeniowych

Dewon późny 375

- orogeneza hercyńska

- powstawanie skał przeobrażeniowych

środkowy 390
wczesny 410
Sylur późny 420 - orogeneza kaledońska
wczesny 440
Ordowik późny 460 - orogeneza kaledońska
środkowy 480
wczesny 500
Kambr późny 520 - orogeneza asyntyjska
środkowy 545
wczesny 590
Prekambr Proterozoik (Algonk, Ezoik) późny 900
środkowy 1700
wczesny 2500
Archaik 4000
Eon Priskoiczny 4600

ERA  PALEOZOICZNA

1. Dewon: 410-360 mln. lat temu

W czasie tego okresu były bardzo duże ruchy górotwórcze, hercyńskie. Głęboko pod ziemia w wyniku zmian temperatury, ciśnienia, i środowiska chemicznego starsze skały, jak łupki i piaskowce przeobraziły się poprzez zmianę składu mineralnego. W ten sposób powstały pierwsze skały występujące obecnie w Tatrach, czyli skały krystaliczne, przeobrażeniowe (metamorficzne) jak: łupki krystaliczne, czy gnejsy.

2. Karbon: 360-290 mln. lat temu

W wyniku ruchów górotwórczych, których szczególne natężenie były w górnym karbonie powstały na całej kuli ziemskiej wysokie pasma górskie Bretani, Centralnego Masywu Francji, Masywu Czeskiego, Sudetów, Gór Świętokrzyskich. Na przedpolu gór w wielkich obniżeniach roślinność tam rosnąca została zasypywana przez materiał skalny pochodzący ze zniszczonych erozją gór i powoli przeradzał się w węgiel kamienny.

Również w tym okresie głęboko pod ziemią powstały granitoidy, które wykrystalizowały się z magmy wnikającej w formie intruzji w przeobrażone skały, jako batolit.

Wypiętrzeniu ulegały także Pratatry, które w niczym jeszcze nie przypominały obecnego wyglądu, lecz teren był łagodnie sfałdowany.

3. Perm: 290-250 mln. lat temu

Ruchy górotwórcze które spiętrzyły Pratatry w karbonie nie zamarły, ukryte w głębi ziemi skały krystaliczne zostały wydźwignięte, a mocno działająca erozja usunęła materiał osadowy zalegający skały krystaliczne do wielkich obniżeń pomiędzy pasmami górskimi i tam je osadzały. W ten sposób skały krystaliczne zostały odsłonięte. Pod koniec permu obszar tatrzański był już równiną. Jedyną pozostałością skał permskich jest tzw. "zlepieniec koperszadzki", występujący w głównej grani Tatr w Koperszadzkiej Grani, w pobliżu Przełęczy pod Kopą (Dol. Kieżmarska).

obszar tatrzański w permie (źródło)

Inne zjawiska ery paleozoicznej:

- spękania ciosowe

- żyły pegmatytowe

- żyły kruszcowe

- mylonity

- lustra tektoniczne

- rysy ślizgowe

ERA  MEZOZOICZNA

Na początku triasu obszar tatrzański został zalany morzem wchodzącym w skład Oceanu Tetydy, który posiadał różną głębokość, w związku z tym na północy i południu powstawały w tym samym czasie różne osady, a z nich po utwardzeniu różne skały. Ma to ważny związek z Tatrami, gdyż w późniejszym okresie duża część skał znajdujących się na południe od obszaru tatrzańskiego nasunie się na niego w postaci płaszczowin. W związku z tym północną część nazywa się obszarem tatrzańskim, a południowa obszarem kriżniańskim (od nazwy wsi Kriżna na Słowacji)

TRIAS 250-210 mln. lat temu

1. Wczesny 250-243 mln lat

Na początku triasu Tatry, jak i Karpaty Słowackie były lądem. Morze znajdowało się daleko na południu na obszarze dzisiejszego Morza Śródziemnego. Potem stopniowo teren tatrzański i kriżniański był zalewany, prawdopodobnie najpierw istniały tu jeziora, potem płytkie morze. Ze znajdującego się na północy lądu, rzeki znosiły  piasek i muł, głównie kwarcowy osadzając go na dnie zbiornika, w ten sposób powstały pierwsze skały osadowe czyli piaskowce kwarcytowe. Gdy do morza przynoszony był grubszy materiał to powstawały zlepieńce.

Pod koniec wczesnego triasu kończy się dopływ materiału okruchowego z lądu. w spokojnym morzu powstają warstwy łupków ilastych, wapieni i dolomitów

- zmarszczki prądowe

- warstwowanie skośne

2. Środkowy 243-230 mln lat

W tym okresie w rozległym i płytkim morzu na obszarze tatrzańskim rozwijało się życie organiczne i powstawały wapienie i dolomity. Pod koniec morze stawało się coraz płytsze

- wapienie muszlowe

- wapienie krynoidowe

-wapienie glonowe

- wapienie robaczkowe

- brekcje osadowe

Obszar kriżniański był również zalany morzem i powstał tu kilkuset metrowy zespół warstw skał węglanowych w większości dolomitów z niewielkimi wkładkami wapieni.

3. Późny 230-210 mln lat

W tym okresie wystąpiły ponowne ruchy tektoniczne, których powodem było spłycenie morza, a czasem nawet jego ustąpienie. część obszaru tatrzańskiego była lądem, a osady powstawały w lagunach i jeziorach. Wydźwignięte ponad lustro wody obszary wapienne poddane były erozji chemicznej przez wody atmosferyczne, które rozpuszczają wapień.

- czerwone łupki ilaste

- piaskowce

- zlepieńce

W obszarze kriżniańskim morze nie wycofało się lecz jedynie na początku tego okresu uległo spłyceniu.

- czerwone łupki z warstwami piaskowców i dolomitów

Pod koniec okresu morze było bardziej otwarte

- wapienie, czasem poprzedzielane czarnymi łupkami ilastymi

JURA: 210-140 mln. lat temu

1. Wczesna 210-184 mln lat

Na granicy triasu i jury nastąpiły na obszarze tatrzańskim niewielkie ruchy tektoniczne, Obszar został pocięty uskokami rozdzielającymi bloki z których jedne podnosiły się, a drugie obniżały. Na obszarach wyniesionych wietrzenie i erozja niszczyły skały lezące na powierzchni, materiał okruchowy piasek i muł był znoszony na tereny obniżone. Następowało wyrównanie powierzchni, a morze stopniowo zwiększało swój zasięg. Ruchy blokowe powtarzały się kilkakrotnie i wtenczas powstawały warstwy piaskowców, a między nimi były dłuższe okresy spokoju tektonicznego co sprzyjało powstawaniu wapieni krynoidowych i skał krzemionkowych. Warstwy te w obrębie jednego profilu powtarzały się kilkakrotnie. Blokowe ruchy tektoniczne spowodowały, że na części obszaru tatrzańskiego nie ma skał wczesnojurajskich. Na podniesionych blokach osady nie tworzyły się, a te które na nich były zostały częściowo zniszczone. Dlatego są sytuację, że skały środkowej jury leżą na triasowych

Na obszarze kriżniańskim morze najpierw było płytkie

-piaskowce

Potem nastąpiło stopniowe pogłębienie

- brązowe mułowce

- łupki ilaste

Dalsze pogłębienie spowodowało zmianę zespołu faunistycznego z płytko wodnego na głębszej strefy

- wapienie

2. Środkowa184-160 mln lat

Z początkiem jury środkowej  cały obszar tatrzański, do niedawna urozmaicony został zrównany i stał się dnem głębokiego morza, będącego częścią Oceanu Tetydy

- wapienie krynoidowe

- różowe wapienie z amonitami

Pod koniec środkowej jury morze było głębsze

- różne wapienie

3. Późna 160-140 mln lat

Pod koniec jury dno tatrzańskiego basenu morskiego było obszarem spokojnym, nie zakłócanym ruchami tektonicznymi

- wapienie

Morze było głębokie

- wapienie

- skały krzemionkowe

KREDA: 140-66 mln. lat temu

1. Wczesna 140-97 mln lat

Brak wyraźnych różnic między skałami w górnej jurze i kredzie, razem tworzą jeden kompleks masywnych wapieni. Morze jednak ulegało coraz stopniowemu spłycaniu.

Pod koniec wczesnej kredy nastąpiły nowe przesunięcia na liniach uskoków. Z podniesionych i niszczonych obszarów znoszony był piasek i muł z których powstawały warstwy łupków i piaskowców marglistych. Są one ostatnim osadem powstałym przed fałdowaniem

Morze było głębokie

- łupkowate margle z warstwami wapieni

2.Średnia - 97 mln lat

Przesunięcia uskokowe. Rozpoczęcie fałdowań alpejskich

Przesunięcia uskokowe. Rozpoczęcie fałdowań alpejskich

3. Późna - 66 mln lat

Fałdowanie, ruchy płaszczowinowe

Na obszar tatrzański nasunęła się oderwana od swego pierwotnego podłoża "płaszczowina Czerwonych Wierchów", na nią "płaszczowina Giewontu", która przesuwając się po "płaszczowinie Czerwonych Wierchów" rozbiła ja na mniejsze elementy tektoniczne.

Potem na rejon tatrzański nasunęła się "płaszczowina kriżniańska".

W późnej kredzie ruchy tektoniczne osłabły i sfałdowany obszar był poddany erozji lądem.

Fałdowanie, ruchy płaszczowinowe

Skały osadowe zostały oderwane od skał krystalicznych i przesunięte daleko ku północy jako "płaszczowina kriżniańska" i dosięgła aż Pienin, pokrywając rodzime skały. Podczas nasuwania podzieliła się ona na mniejsze jednostki tektoniczne i sfałdowała się wewnętrznie.

ERA  KENOZOICZNA

TRZECIORZĘD

PALEOGEN:

1.Paleocen: 66-55 mln lat

Ruchy tektoniczne alpejskie, fałdowanie

2.Eocen: 55-36 mln lat

Obszar Tatr obniżył się i został zalany morzem, które wkroczyło od północy i zachodu. Morze było płytkie

- zlepieńce

- dolomity

- wapienie (m.in. wapienie numulitowe)

Po okresie płytkomorskim obszar tatrzański obniżył się i stał się dnem głębokiego morza. Na południu zaś obszar był wynoszony (obecne Rudawy Słowackie). Z podnoszących się lądów rzeki znosiły do morza piasek i muł. Z nich powstał flisz podhalański

- łupki ilaste

- piaskowce

3.Oligocen: 36-24 mln lat

W dalszym ciągu powstaje flisz podhalański. Pod koniec oligocenu następują ruchy górotwórcze alpejskie i morze zaczęło ustępować. W końcu dochodzi do wydźwignięcia całych Karpat, w tym obszaru tatrzańskiego i powstają właściwe Tatry. Najbardziej podniosły się na południu na linii wielkiego uskoku podtatrzańskiego, przebiegającego równoleżnikowo na granicy z Kotlina Liptowską. W związku z podnoszeniem się Tatr tylko w jedną stronę, spowodowało to pochylenie warstw skalnych ku północy. Równocześnie erozja (m.in. wody powierzchniowe) niszczyły masyw przede wszystkim w części najsilniej podnoszonej (południowej), w związku z czym zniszczone zostały wszystkie skały osadowe (trzeciorzędowe, mezozoiczne). Na powierzchni znalazły się skały krystaliczne. Na północnych zboczach w wyższych partiach górskich spod kał płaszczowiny kriżniańskiej odsłoniły się macierzyste skały osadowe obszaru tatrzańskiego (przykryte wcześniej przez płaszczowinę). Niżej, dalej na północ pozostały skały osadowe płaszczowin krizniańskiej i choczańskiej.

W tym samym czasie wydźwignięte zostały inne masywy górskie jak: Niżnie Tatry, Mała i Wielka Fatra, Mała Magura.

NEOGEN:

1.Miocen: 24-5 mln lat

Słabnięcie ruchów górotwórczych, silna erozja skał, która doprowadziła do wyrównywania powierzchni masywu. tak ze stał się on lekko pofalowany, pagórkowaty. Potem nastąpiło ożywienie ruchów podnoszących Tatry. Potoki i rzeki wcinając się w głąb tworzyły doliny tatrzańskie o stromych zboczach skalnych. Tworzenie się systemu podziemnego odwodnienia (kras)

2.Pliocen: 5-1,7 mln lat

Dalsze pogłębianie dolin tatrzańskich. Potem stopniowe oziębienie klimatu

CZWARTORZĘD

1.Plejstocen dolny: 1,7-0,72 mln lat

Tatry były wysokim masywem górskim z głębokimi rzecznymi dolinami. Panował klimat przeważnie umiarkowany, na przemian bardziej lub mniej chłodny. Granica śniegu znajdowała się nieco powyżej, albo w pobliżu ówczesnych szczytów tatrzańskich. Ok. 0,9 mln lat temu nastąpiło znaczne oziębienia klimatu. Na północną i środkową część Polski nasunął się lądolód skandynawski. Równocześnie w skutek ogólnego obniżenia temperatury w Tatrach powstały lodowce, tworzące się w najwyższych piętrach dolinnych. Nastąpił okres lodowcowy Günz

2.Plejstocen górny: 0,72-0,01 mln lat

W tej epoce Tatry były zlodowacone co najmniej trzy razy: w okresie Mindel granica wiecznego śniegu sięgała 1250-1300 m, w okresie Riss (podwójne zlodowacenie) granica sięgała 1450-1500 m oraz w okresie Würm granica wiecznego śniegu sięgała1500-1600 m (obecna klimatyczna granica to 3400 m, a realna, orograficzna 2200 m). Między tymi okresami lodowcowymi, lodowce ulegały topnieniu. Tatry w czasie zlodowaceń nie były przykryte lodem lodowcowym i było wiele terenów odsłoniętych. Najdalszy zasięg lądolodu (ok. 0,5 mln lat temu) sięgał podnóży Karpat.

- firn

- pole firnowe

- kotły

- jęzor lodowcowy

- wygłady lodowcowe

- rysy lodowcowe

- żłoby lodowcowe

- doliny zawieszone

- barki

- materiał morenowy

- morena boczna

- morena środkowa

- morena denna

- morena czołowa

- jęzory polodowcowe

3.Holocen: 0,01-obecne czasy

W tej epoce ostatecznie ukształtowała się znana nam współczesna rzeźba Tatr. Dużą role odegrały wody powierzchniowe, które wypełniły kotły lodowcowe oraz zagłębienia w skałach jeziorami, a potoki górskie pogłębiały doliny. Erozja przyczyniła się do obrywów skalnych.

- stożki usypiskowe

- zjawiska krasowe

- kotły wirowe

- stożki napływowe

- piargi

- stożki usypiskowe

- zjawiska krasowe

Chief
http://www.mount.cad.pl/

loading...
Dla Niej
loading...
Dla Niego
loading...
Dla Dzieci

Artykuły Strefy Outdoor

loading...
Nowości
Produkty i testy
Porady
Producenci