Mniejszości etniczne w naszym kraju stanowią około 3% populacji Polski. Zdecydowanie największą grupę stanowią zdeklarowani Ślązacy (ponad 800 tyś.), a tuż za nimi plasują się Kaszubi (ponad 200 tyś.). Z tych 3% nie wielką liczbę reprezentują Łemkowie, których w Polsce żyje nieco ponad 10 tysięcy.

Łemkowie to grupa etniczna górali karpackich zamieszkujących do dziś obszary wschodniej części tego łańcucha górskiego. Po polskiej stronie są to tereny Beskidu Niskiego. Częściowo populacja obejmuje także obszary Beskidu Sądeckiego i Bieszczadów, które z Beskidem Niski graniczą. Po stronie słowackiej Łemkowie zamieszkali na terenach ciągnących się aż do podnóża Tatr.

Klasyczna łemkowska chyża

Pochodzenie tej grupy etnicznej nie jest wyjaśnione jednoznacznie. Bowiem czy zajrzymy do literatury, czy też do Internetu, natrafimy na odmienne teorie dotyczące tej kwestii. Gdy jedna strona przyjmuje, że Łemkowie są grupą etniczną, inna wskazuje cechy świadczące o tym, że jest to grupa etnograficzna. Wiele jednak wskazuje na to, że ich pojawienie się na terenach polskich, to efekt migracji wołoskich. Ludność przemieszczająca się z obszarów dzisiejszej Rumunii mieszała się z ludami dzisiejszej Ukrainy. Im dalej migrujący naród kierował się w kierunku Śląska, tym bardziej był wypierany przez rdzennych mieszkańców tamtejszych terenów. Tak oto pojawili się oni na obszarze zwanym dziś Łemkowszczyzną.

Uroki Łemkowszczyzny

Społeczność Łemków miała finalnie ukształtować się dopiero w XVI wieku, choć wyżej wspomniane migracje wołoskie miały miejsce już na przełomie wieku XIII i XIV. Łemkowie dbali o swoją tradycję, kulturę, rozwijali własny język i budowali swoją świadomość oraz tożsamość narodową. Choć tak naprawdę Łemkami zaczęli się określać dopiero po I wojnie światowej. Wcześniej uważali się za Rusinów, co może być kolejną wskazówką dla ich prawdopodobnego pochodzenia.

Łemkowie na starej fotografii - fot. radio-łemkopl

Najcięższe czasy dla Łemków jako mniejszości narodowej nadeszły w skali historycznej całkiem niedawno, bo natychmiast po zakończeniu II wojny światowej. Komunistyczne władze państwa przystąpiły do masowego wysiedlania Łemków na tereny ZSRR. Kolejną ofensywą wysiedleńczą była akcja „Wisła”, która w rezultacie doprowadziła do prawie całkowitego wyludnienia Łemkowszczyzny z jej społeczności. Zniknęły całe wsie, a jednymi przedstawicielami Łemków stały się pojedyncze rodziny, którym wysiedlenia udało się uniknąć. Cała sytuacja wpłynęła na degradacje kultury i zanik społeczności Łemków.

W poszczególnych regionach łemkowszczyzny nazwy miejscowości napisane są w dwóch językach

W 1956 roku podjęli się oni pierwszej próby odbudowania swojej tożsamości. W Warszawie zorganizowano bowiem I zjazd przedstawicieli mniejszości ukraińskiej Polski. Łemkowie przybyli na ów zjazd bardzo licznie, co pokazało, że zależy im na odwróceniu swoich losów.

Od roku 1983 regularnie odbywa się „Łemkowska Watra”. To swego rodzaju festiwal związany z twórczością Łemków mający na celu podtrzymanie ich zanikającej kultury. Łemków ciągle jeszcze można w Beskidzie Niskim spotkać. Wciąż zamieszkują oni dawne tereny, ale nie ulega wątpliwości, że ich populacje z pokolenia na pokolenie maleje.

Bartek Andrzejewski