Góry Kamienne

Góry w Sudetach Środkowych wyróżniają się spośród pozostałych pasm wyjątkowym ukształtowaniem terenu, w którym nie brakuje stromych zboczy i głębokich dolin, nietypowych dla Sudetów. Z tego powodu nazywane są one czasami „Sudeckimi Tatrami”.

Położenie

Góry Kamienne są najdłuższym pasmem Sudetów Środkowych, położone na południe i południowy – wschód od miejscowości Kamienna Góra. Składają się one z kilku odrębnych pasm. Położonym najbardziej na zachód pasmem są Góry Krucze. Wschodnią granicę pasma wyznacza dolina Zadrny, oddzielająca Góry Krucze od Kotliny i Wzgórz Krzeszowickich, natomiast zachodnią granicę stanowi dolina Bobru, za którą widoczne są wzniesienia wzgórz Bramy Lubawskiej. Góry Krucze połączone są z resztą pasm Gór Kamiennych poprzez północne pasmo Czarny Las. Na południowy wschód od Czarnego Lasu, po drugiej stronie Grzędzkiego Potoku, zaczyna się Masyw Dzikowca i Lesistej Wielkiej. Na wschód od niego, oddzielone głębokim przełomem Ścinawki, położone jest najwyższe pasmo Gór Kamiennych – Góry Suche. Ich długość dochodzi do 35 km, natomiast szerokość to ponad 8 km. Najwyższym szczytem pasam jest Waligóra (936 m n.p.m.), który wznosi się ponad Przełęczą Trzech Dolin. Na południowym – wschodzie Góry Suche sięgają do okolic Tłumaczowa w Górach Stołowych, zaś południowo – zachodnia część kończy się po stronie czeskiej. Na północy Góry Suche przechodzą w Wyżynę Unisławską – również stanowiącą część Gór Kamiennych, a na północnym wschodzie łączą się ze Wzgórzami Włodzickimi. Pomiędzy Górami Kruczymi a Suchymi znajdują się północne pasmo Gór Stołowych – Zawory. Nie jest ono tak bogate w formy skalne jak inne pasma Gór Stołowych, ale można tam również znaleźć ciekawe miejsca jak na przykład skalne miasto – Głazy Krasnoludków.

Góry Kamienne, źródło: www.szlakinfo.pl

Budowa geologiczna i przyroda

Góry Kamienne zbudowane są zbudowane ze skał wylewnych – porfirów i melafirów. Powstały one z lawy, która w permie w trakcie hercyńskich ruchów górotwórczych wydostała się na powierzchnię Ziemi. Duży wpływ na modelowania pasma mają procesy erozji i denudacji, które przyczyniają się do zrównywania terenu i odsłonięcia bardziej odpornych na zniszczenia skał. Skały wylewne ze względu na ich wartość użytkową są eksploatowane, np. w kamieniołomach melafiru w Czarnym Borze czy w kamieniołomie w Rybnicy Leśnej.

Lasy, którymi są pokryte Góry Kamienne, to głownie bory, złożone ze świerków, sosen i pojedynczych drzew liściastych. W niektórych miejscach np. w dolinie Ścinawki można spotkać większe obszary dolnoreglowych lasów mieszanych lub liściastych. Na zboczach Jeleńca wyjątkowo bogato występuje chroniona lilia złotogłowa. Fauna tego regionu jest podobna jak w innych częściach Sudetów. Ze względu na duże kompleksy leśne mogą w nich być tu utrzymywane duże stada jeleni, saren i dzików. Udaje się również spotkać borsuki, lisy, a nawet żbiki.

Od 1998 roku środkowa, najwyższa część Gór Kamiennych i zachodnia część Gór Suchych z Waligórą są chronione w Parku Krajobrazowym „ Sudety Wałbrzyskie” o całkowitej powierzchni ok 6,5 tys. hektarów. Ochroną rezerwatową są objęte również Krucze Skały koło Lubawki oraz piaskowce Głazy Krasnoludków koło Gorzeszowa.

Turystyka

W Górach Kamiennych warto odwiedzić zabytkową Kamienną Górę, jak również położony niedaleko przysiółek Betlejem. W Betlejem znajduje się pawilon na stawie z malowidłami Georga Neunhertza odnoszącymi się do Starego Testamentu, leśniczówka, kaplica betlejemska, kapliczki kalwaryjskie i XIX – wieczne zabudowania pensjonatu. Od 2008 roku Pawilon na wodzie stał się obiektem Szlaku Sakralnej Sztuki Barokowej im. Michaela Willmana. Natomiast w niedaleko położonej wsi Krzeszów zachwycają najwspanialsze barokowe zabytki Śląska z kościołem klasztornym Wniebowzięcia NMP na czele. Kościół wchodzi w skład zespołu klasztornego cystersów, a obecnie benedyktynek z XVIII wieku.

Góry Kamienne: schronisko Andrzejówka, źródło: www.szlakinfo.pl

Z Krzeszowa można się wybrać na wycieczkę do rezerwatu „Głazy Krasnoludków” i do rezerwatu „Kruczy Kamień”. Pierwszy z nich, zwany również Gorzeszowskimi Skałkami, położony w Zaworach, chroni formacje skalne podobne do znanych skał z Parku Narodowego Gór Stołowych, jednak w nieco mniejszej skali. Można tam zobaczyć skalne grzyby, maczugi, wąskie szczeliny. Do rezerwatu można dotrzeć zielonym szlakiem z Krzeszowa do Gorzeszowa, skąd należy podążać już czerwonym szlakiem do rezerwatu lub tylko żółtym szlakiem z Krzeszowa, przez Jawiszów. Drugi rezerwat – „Kruczy Kamień” położony jest w Górach Kruczych, niecałe 2 km na południe od Lubawki. Rezerwat powstał w miejscu, gdzie skały porfirowe wytrysnęły spod starych formacji osadowych, co spowodowało ich przeobrażenie. W ten sposób powstały piękne postrzępione urwiska i grupy skałek. Najlepiej je obserwować ze zboczy Kruczej Góry, skąd widać również Karkonosze nad Bramą Lubawską i uroczą Kruczą Dolinę w dole. Do rezerwatu z Krzeszowa najłatwiej dojść najpierw do Lubawki. Można obrać czerwony szlak przez Betlejem lub zielony przez Lipowe siodło, skąd już czerwonym do Lubawki. Z Lubawki niebieskim lub równoległym zielonym szlakiem droga stromo prowadzi do rezerwatu „ Kruczy Kamień”.

Warto również wybrać się na wycieczki na Masyw Dzikowca i Lesistej Wielkiej oraz na najwyższy szczyt Gór Suchych – Waligórę. Drogę na Dzikowiec i Lesistą Wielką najłatwiej rozpocząć z Boguszowa Gorce. Z miasteczka na Masyw Dzikowca prowadzi zielony szlak, który najpierw się wspina na szczyt Dzikowca Małego (696 m n.p.m.), a następnie biegnie grzbietem masywu z widokiem na Góry Wałbrzyskie i szczyt Dzikowca Wielkiego (836 m n.p.m.). Jeszcze pod Dzikowcem rozpoczyna się niebieski szlak, którym należy się kierować, aby dotrzeć do Lesistej Wielkiej (851 m n.p.m.), zalesionego, rozległego górskiego masywu zbudowanego ze skał magmowych. Z Lesistej można zejść czerwonym szlakiem do malowniczej wsi Sokołowsko. Drugą wycieczkę, na Waligórę, można rozpocząć w Sokołowsku, skąd zielonym szlakiem należy się najpierw udać na Przełęcz Trzech Dolin, lub z ładnie położonej wsi Rybnicy leśnej na przełęcz prowadzi zielony szlak. Na Przełęczy Trzech Dolin (810 m n.p.m.) stoi od 1933 roku schronisko Andrzejówka. Na szczyt Waligóry wspina się stromo pod górę żółty szlak. Wierzchołek Waligóry to jedynie skromna polanka wraz słupkiem z nazwą szczytu. Kiedyś stała tu wieża triangulacyjna, z której podziwiano widoki, a w XIX wieku stał tu nawet domek myśliwski z punktem widokowym. Ze szczytu można zejść dalej żółtym szlakiem i w momencie spotkania niebieskiego szlaku warto skręcić wraz niebieskim szlakiem, aby podejść na drugi co do wysokości szczyt Gór Suchych – Suchawe (928 m n.p.m.) i dalej na kolejne szczyty Kostrzyny (906 m n.p.m.) i Włostowej (901 m n.p.m.). Z ostatniego wierzchołka, opuszczając niebieski szlak, droga skręca do Sokołowska.

Ciekawostki

- Nazwa gór suchych pochodzi nie, jakby się wydawało, od braku deszczu, ale od głębokich dolin, w których nie ma strumieni albo płyną tylko okresowo. Większość wód opadowych wsiąka w porowate skały wulkaniczne, głównie w porfiry.

- Lesista Wielka już w XIX wieku była znana ze szczelin wiatrowych, które znajdują się kilkadziesiąt metrów poniżej szczytu, na wschód od niebieskiego szlaku. Obecnie szczeliny są zapomniane i trudno je odnaleźć. Ukryte trzy szczeliny, o wymiarach 4 metry długości, 1 – 3 metrów szerokości, 5 metrów głębokości, powstały w wyniku wietrzenia porfirowych tufów. Nazwa „szczeliny wiatrowe” pochodzi od cyrkulacji powietrza związanej ze stałą temperaturą, zbliżoną do średniej rocznej, panującą wewnątrz spękań. Ta temperatura powodowała zimne powiewy w lecie, zaś zimą - ciepłe. Miejsce to po II wojnie światowej zostało nieco zapomniane, a spękania częściowo zasypane.

- W Sokołowsku (niem. Görbersdorf) w 1855 roku uruchomiono pierwsze na świecie sanatorium dla gruźlików, którym zalecano długie spacery, lekką dietę i picie tutejszej wody. Wieś wypełniła się obiektami zgodnymi z ówczesnymi trendami, zadziwiającymi wymyślną architekturą. Dla gości z Rosji na początku XX wieku wybudowano istniejącą do dziś ceglaną cerkiew. W Devos w Szwajcarii wybudowano ośrodek dla gruźlików na wzór sanatorium w Sokołowsku. W późniejszym czasie Sokołowsko nazywano „śląskim Devos”, chociaż to raczej Devos powinien być „ szwajcarskim Sokołowskiem”. Po II wojnie światowej uzdrowisku nadano imię doktora Alfreda Sokołowskiego, współpracownika doktora Brehmera – jednego z założycieli ośrodka. W latach 50. XX wieku monumentalny, neogotycki budynek sanatorium Grunwald popadł w ruinę, a najstarszą część uzdrowiska zburzono w latach 70. Co więcej w 2005 roku Grunwald stał się ofiarą podpalenia.