O "góralach" możemy mówić w dwóch znaczeniach - w znaczeniu ogólnym jako mieszkańców terenów podgórskich i obszarów górskich (np. górale kaukascy, górale szkoccy, górale Kantabrii) oraz  w ujęciu szczegółowym, jako grupy autochtonicznych mieszkańców Karpat Zachodnich, terenów od doliny Ostrawicy na zachodzie po dolinę Białego Czeremoszu (na wschodzie).

Podział na różne grupy górali w Polsce (np. górale małopolscy, podalańscy, babiogórscy, itd.) opiera się na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych.

Charakterystycznym "znakiem rozpoznawczym" górali jest też ich strój. Do jego charakterystycznych elementów zalicza się:
-białą lnianą koszulę,
-białe obcisłe portki z lampasem szyte z wełny rozcięcie u dołu, przeznaczone do schowania spodni w niskie obcisłe buty, ozdobione były parzenicami i pomponem,
-buty czyli kierpce- skórzane,
-serdak– barani kożuszek z ciemnobrązowej skóry,
-na koszulę nakładana była haftowana kamizelka (cucha),
-kłobuk- kapelusz filcowy z szerokim rondem. (na Podhalu zdobiony sznurem z muszelek, orlim piórem w Beskidzie Zachodnim jest to tasiemka),
-całość dopełniał skórzany pas bacowski z ćwiekami, zwany srosem. Dawniej za paskiem noszono pistolety, noże, strzelby i ciupagi.

W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy słowackie i węgierskie.

Podhalanka w odświętnym stroju, 1938, źródło: wikipedia, autor: Zygmunt Franciszek Szczotkowski

Jednym ze stałych miejsc, gdzie zamieszkują górale właśnie, jest niewątpliwie rejon Podhala.

Podhale to region kulturowy w południowej Polsce u północnego podnóża Tatr, w dorzeczu górnego Dunajca. Zajmuje środkową część Kotliny Podhala, na południu wkracza w Tatry. Jego północną granicę stanowią Gorce.

Do największych miast Podhala należą m.in.:
-Nowy Targ (historyczna stolica Podhala),
-Czarny Dunajec,
-oczywiście Zakopane,
-Biały Dunajec,
-Szaflary,
-Białka Tatrzańska,
-Bukowina Tatrzańska,
-Poronin,
-Chochołów,
-Witów.

Cały region charakteryzuje też bogata kultura ludowa. Rozwinęła się ona wśród wolnej od dawna od powinności pańszczyźnianych ludności góralskiej.

Podhalanie ok. 1877 r., źródło: wikipedia, autor: Awit Szubert

Słynna jest także miejscowa kuchnia.

Pierwotnie, do podstawowych potraw kuchni podhalańskiej zaliczyć należy to wszystko, co ubogie góralskie gospodarstwo wyprodukowało. Podstawą były gotowane ziemniaki (gwar. grule, rzepa) oraz bryjka lub jej gęstsza postać zwana kluską. Inne produkty używane na co dzień w kuchni podhalańskiej to mąka jarcana czyli jęczmienna, owsiana lub kukurydziana. Z nabiału stosowano głównie serwatkę, maślankę oraz żętycę. Jako omasty używano topionej słoniny, skwarków czasami oleju lnianego. Mleko słodkie i kwaśne było jedynie odświętnie, gdyż gospodarstwo góralskie produkty takie jak ser biały, masło, oscypki, jaja starało się zbyć i były to produkty spożywane sporadycznie. Dominującym warzywem była przede wszystkim kapusta, którą kiszono.

Zapisy o początkach osadnictwa historycznego sięgają już początku XIII w. Znany jest transumpt z 1251 przywileju księcia Henryka Brodatego z 1234, który zezwalał Teodorowi Gryficie, wojewodzie krakowskiemu, osiedlać kolonistów niemieckich.
Na Podhalu, jak wspomniano, mieszkają górale, a konkretniej są to Podhalanie.

Cechą spójną jest dla nich to, iż posługują się gwarą podhalańską (Została ona spopularyzowana na przełomie XIX i XX wieku przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera, który wydał cykl opowiadań pt. "Na skalnym Podhalu".).

Jest ona jedną z najbardziej żywych gwar w Polsce. Cechą charakterystyczną gwary podhalańskiej jest obecność w niej wielu wyrazów rodzimych, typowo podhalańskich. Występują też liczne zapożyczenia z języków:
-niemieckiego,
-węgierskiego,
-słowackiego,
-rumuńskiego.

W gwarze podhalańskiej funkcjonował do niedawna tradycyjny system zwrotów grzecznościowych, wywodzący się z tradycji chrześcijańskich i staropolskich:
-pozdrowienie osoby przychodzącej do cudzego domu: Niek bedziē pôkwolony (Jezus Krystus), na co odpowiada się: Na wieki wiekōw,
-osoba wychodząca żegna się słowami Ôstońciē z Bôgiēm, na co odpowiada się: Bôze prowodź / Bôze Ciē prowodź / Bôze Wos prowodź,
-do osób starszych zwraca się w drugiej osobie liczby mnogiej: Kaz to idziēciē?,
-również w liczbie mnogiej (przez wy) zwracają się dzieci do rodziców i dziadków. Zwyczaj ten utrzymuje się do dziś, choć coraz więcej dzieci używa formy ty.
-w rozmowach raczej nie używa się nazwisk, lecz imion w odpowiedniej do statusu (zdrobnionej lub pełnej) formie,

Używa się czasami zwrotów Dôbre ranō, Dôbre pôłedniē, Dôbry dziyń. Można zobaczyć tutaj analogiczną konstrukcję do słowackich form: dobré ráno, dobrý deň.

Obecnie opisane zwyczaje zanikają na rzecz ogólnopolskich (choć wymawianych z gwarową intonacją) Dziyń dôbry, Do widzynio, Dôbranoc, czy młodzieżowego No to na raziē.

Ze względu na dużą popularność gwara podhalańska często pojawia się w sztuce, w szczególności w filmie, kabarecie i piosence.

{youtube}UXazhLkg7fk{youtube}

{youtube}3TqMBqefTgI{youtube}

Źródła:
-Internet.

Bartosz Michalak