Kozica stanowi, żywy symbol Tatr. Na stałe wpisała się w świadomość mieszkańców Podhala jako przykład swobody i umiłowania gór. Łowy na nią stanowiły spełnienie marzeń i pragnień kolejnych pokoleń myśliwych. Była i wciąż jest bohaterką ludowych gadek i opowieści, piosenek oraz pieśni, motywem malowideł na szkle, rzeźb i płaskorzeźb. Od niej wywodzą się lokalne nazwy: Kozi Wierch, Kozia Dolina, Kozi Grzbiet itp. Dla obu transgranicznych tatrzańskich parków narodowych- polskiego TPN oraz słowackiego TANAP- powstałych w połowie minionego wieku kozica stała się godłem i zarazem nadrzędnym celem ochrony.

Kozica tatrzańska (bo o niej konkretnie tu mowa) czyli rupicapra rupicapra tatrica to ssak zamieszkujący Tatry i jest to najdalej na północ wysunięta populacja kozicy.

Od pozostałych kozic, kozica tatrzańska wyróżnia się:
-wielkością,
-wagą,
-w przeciwieństwie do swoich sióstr- np. kozic alpejski, kozica tatrzańska nie schodzi podczas zimy na wysokość mniej więcej gónej granicy lasy.

fot: portalgorski.pl

Rozmieszczenie przestrzenne kozic uzależnione jest w głównej mierze od pory roku, warunków pogodowych i dostępności pożywienia. Latem, w dni upalne, najczęściej można spotkać je w piętrze hal i turni na stokach północnych, a zimą, w dni mroźne i wietrzne, w piętrze kosodrzewiny na stokach południowych.

Kozice odżywiają się pokarmem roślinnym (pędy, kora i liście jarzębu pospolitego górskiego, różne gatunki jagód, rośliny zielne, a także mchy i porosty).

Zwierzęta te, posiadają specjalną budowę racic. Na krawędzi każdej racicy znajduje się rogowy kant, który w zimie rozwija się i twardnieje, co umożliwia bezpieczne poruszanie się po śniegu i lodzie. Latem natomiast ściera się ona na kamienistym podłożu, przez co miękki środek stopy może przylegać do skały jak guma.

Ciekawostką może być fakt, że dwa razy do roku, organizowane jest przez Tatrzański Park Narodowy i TANAP liczenie kozic. Obecnie, poziom osobników w populacji rośnie ponownie (w ciągu stuleci bowiem, liczba kozic w Tatrach ulegała dużym wahaniom).

Szczególnie uciążliwa była tu presja myśliwska, zapoczątkowana w drugiej połowie XVIII wieku oraz nadmierne wypasanie bydła i owiec w Tatrach.

Dwie kozice w górnych partiach Mnichowego Żlebu, źródło: wikipedia, autor: Andrzej Makarczuk

Wypchane głowy były bowiem ozdobą pańskich salonów, różki używano na rączki do lasek lub kołki do ścian, z wyprawionej skóry robiono spodnie i rękawiczki, mięso podawano jako wyborną dziczyznę. Łój kozi przetapiano i wykorzystywano jako omastę oraz do oświetlania pomieszczeń. Używano go również na suchy ból, czyli darcie w kościach (tzw. gościec), a po zmieszaniu z mlekiem miał powstrzymać wymioty lub biegunkę. Zachwalano go także jako skuteczne lekarstwo przeciwko czerwonce.

Najcenniejsze były bezoary (gule), czyli niestrawione części roślin, sierści itp. znajdowane w żołądkach kozic. Były one powszechnie stosowane przez XIX-wiecznych lekarzy na wszelkie choroby.

W połowie XIX w., w efekcie kłusowniczego procederu, kozica tatrzańska należała już do zwierząt ginących.

{youtube}5kG7sMlEv6I{/youtube}

Pierwszym aktem prawnym dotyczącym ochrony kozic była Ustawa względem zakazu łapania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom, świstaka i dzikich kóz uchwalona w Sejmie Galicyjskim we Lwowie (5 października 1868 r.)-  pierwsza w świecie parlamentarna ustawa o ochronie gatunkowej zwierząt. Powstała też w Tatrach straż górska- miała zwalczać kłusownictwo.

Podczas obu wojen światowych nastąpił na powrót rozwój kusownictwa, a co za tym idzie- spadek ogólnej liczby kozic.

Kolejny wzrost populacji nastąpił w latach powojennych (zlikwidowano pasterstwo, utwrzono TPN i TANAP.

Po chwilowym spadku populacji (w latach 90.), obecnie utrzymuje się tendencja wzrostowa.

Kierdele (tak określa się stado kozic) po polskiej stronie Tatr liczą na ogół od 2–3 do 12–15 osobników.

W trudnych warunkach atmosferycznych mniejsze grupy kozic łączą się czasem na krótki okres w większe stada. Największe kierdele obserwowane w polskich Tatrach liczyły od 30 do 40 osobników.

Podgatunek kozicy tatrzańskiej uznano za unikatowy w skali Europy i wpisano go na listę gatunków priorytetowych w ramach ekologicznej sieci Natura 2000.

 Obecnie zagrożeniem dla kozicy jest nadmierna turystyka, zanieczyszczenia środowiska oraz anomalie klimatyczne i choroby genetyczne powstające często w wyniku krzyżownia się osobników w obrębie jednej i tej samej rodziny.

Kozice można obserwować w ciągu całego roku zarówno w Tatrach Zachodnich, jak i Wysokich. Niezbędna w obserwacjach jest lornetka, dzięki której już z daleka będziemy mogli podziwiać te piękne zwierzęta przebywające w swym naturalnym środowisku, nie powodując przy tym ich niepotrzebnego płoszenia.

W lecie najłatwiej jest zobaczyć kozice w godzinach porannych i wieczornych, kiedy to opuszczają swoje ostoje, aby żerować na wysokogórskich halach. Zimą chętniej żerują w godzinach południowych, a ich czarne umaszczenie już z daleka kontrastuje ze śnieżną bielą. Aby zaobserwować kozice poza godzinami żerowania, trzeba bacznie i cierpliwie przeglądać zbocza górskie oraz półki skalne. Na tych ostatnich kozice bardzo chętnie zalegają, bowiem stamtąd mogą uważnie obserwować całą okolicę.

{youtube}ltH4lbr0dtQ{/youtube}

W związku z faktem, że w okresie godów kozice są nadzwyczaj pobudliwe i przez cały czas pozostają w ruchu, często możliwe jest bezpośrednie spotkanie z nimi. W tym czasie ostrożność zwierząt, a zwłaszcza capów maleje. Zdarza się, że samce, spostrzegłszy człowieka, podbiegają do niego na bliską odległość, po czym ponownie wracają do stada. W takiej sytuacji należy zachować spokój, nie wykonywać gwałtownych ruchów i nie hałasować. W miarę możliwości należy powoli się wycofać.

{youtube}bDNqFYHxRZs{/youtube}

Bartosz Michalak

Żródła:
-Internet.