"Kontrastem dla wody jest ogień, ziemia i powietrze. Taką klasyfikacje ustalono straszliwie dawno - wtedy, kiedy ludzie nie umieli się doliczyć wszystkich żywiołów, bo - o dziwo - jest ich o jeden więcej. Piątym żywiołem jest ludzka zdolność fantazjowania". Władysław Hasior

Urodził się 14 maja 1928 w Nowym Sączu. Zmarł 14 lipca 1999 w Krakowie. Został pochowany na Pęksowym Brzysku w Zakopanem. Był artystą rzeźbiarzem, malarzem, scenografem, doctorem honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku (pośmiertnie), oraz i przede wszystkim artystą związanym z Podhalem. Przwatnie- alkoholik i poliyczny analfabeta. Jako "życiowy niedorajda" żył kątem i niemal żebrał o pracownię.

Władysław Hasior, źródło: wikipedia, autor: fot. arch. Muzeum Tatrzańskiego

Na początku, wyjechał do Zakopanego żeby nauczyć się stolarki. Tu właśnie wkrótce odkryto jego talent i w latach 1947-1952 uczył się w Państwowym Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem, a następnie w latach 1952-1958 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W roku 1959 otrzymał stypendium francuskiego Ministra Kultury; studiował w pracowni rzeźbiarza Ossipa Zadkine’a w Paryżu. Od 1957 roku wystawiał indywidualnie oraz brał udział w wystawach zbiorowych w kraju i za granicą, m.in. w: Paryżu, Rzymie, Sztokholmie, Oslo, Montevideo, Sao Paulo, Helsinkach, Wiedniu, Wenecji, Kopenhadze, Brukseli, Moskwie.
Jego twórczość nawiązuje do nowoczesnych prądów artystycznych (surrealizmu, rzeźby abstrakcyjnej, nowego realizmu), ale także do tradycyjnego rzemiosła i wytwórczości o charakterze ludowym. W pracach swych Hasior wykorzystywał przedmioty gotowe– "zużyte rekwizyty codzienności", które kolekcjonował w swoim domu w Zakopanem.

Należy on do grona najwybitniejszych współczesnych artystów polskich. Był niezwykłą indywidualnością, postacią nietuzinkową i barwną. W Polsce nazywany prekursorem pop-artu i sztuki assemblażu. Działalność artystyczną uważał za prowokację intelektualna i twórczą. Jego twórczość szokowała i zachwycała, wzbudzała skrajne emocje i oceny, swoją kontrowersyjną postawą zmuszał do stawiania pytań o istotę sztuki, swobodę wyboru języka artystycznego.

Był rzeźbiarzem, chociaż wiele jego dzieł trudno jest klasyfikować w kategoriach jednoznacznie rzeźbiarskich. Zasłynął jako artysta totalny, działający na pograniczu gatunków sztuki: malarstwa, rzeźby, architektury, rzemiosła artystycznego.

Tworzywem sztuki uczynił zdegradowane elementy cywilizacji technicznej, swoje artystyczne struktury budował z gotowych przedmiotów lub ich fragmentów, przez co przywracał im znaczenie i czynił znakami. Prowadził w ten sposób nieustanny dialog z polską rzeczywistością i mitologią, dialog zaprawiony poezją, ale też drwiną i ironią. Aktualność postawy artystycznej Hasiora polega na jego autentyzmie, na umiejętności prowadzenia obserwacji na pograniczu socjologii i kultury, łączenia tradycji z nowoczesnością, kultury wysokiej z niską.

Los go nie rozpieszczał: szybko stracił ojca, a ojczym wygnał go z domu. Mimo to bardzo kochał matkę pochodzącą z Krasnego Potockiego i przyrodnich braci. Tak więc, za namową pani Marii, poszedł do Zakopanego, do szkoły, która dzięki Antoniemu Kenarowi stała się w późniejszych latach najsłynniejszą w kraju szkołą artystyczną. To profesor Kenar ukształtował Władysława Hasiora i niejako związał jego przyszłe życie z Zakopanem.

Z potrzeby uzyskania jak najwłaściwszej ekspresji w swoich pracach Hasior zaczął wykorzystywać stare, znalezione, kalekie przedmioty, budował człekokształtne wizerunki z drutu, mydła, potłuczonych lusterek, zardzewiałych rur, antropomorfizując rzeczy i tworząc z nich przejmujące metafory ludzkiej egzystencji.
Hasior uważał, że przedmioty mają siłę sugerowania treści, niektóre wręcz emanują atmosferą jakiejś katastrofy, np. rozbite szkło. Są nosicielami metafor, sugestii poetyckich.

Tworzył sztukę ekspresyjną i uczuciową. Sięgał po tematy ponadczasowe, symbole i figury archetypiczne, wydobyte z prastarych mitologii, którym nadawał współczesne treści i znaczenia. Jedną z takich postaci była Niobe- artysta czuł, że współczesna nam Niobe jest tragiczniejsza, boleśniejsza.

Najciekawsze w sztuce Hasiora było pierwsze dwudziestolecie jego twórczości. W pierwszym okresie, mniej więcej do 1965 roku, artysta używał do konstruowania swoich rzeźb prostych, prymitywnych materiałów: zardzewiałe druty, skrawki blachy, zmurszałe kawałki drewna, rozbite szkła. Tematyka prac artysty nawiązuje często do jego doświadczeń wojennych, podejmuje takie tematy, jak okrucieństwo, rozpacz, tortury, śmierć, klęska: Niobe (1961), Przesłuchanie anioła (1962), Św. Łotr (1962), Ikar (1962).

Natomiast pomniki Hasiora (powstają od roku 1964) to kompozycje rzeźbiarskie świetnie wkomponowane w przestrzeń, w których elementami konstruującymi dzieło sztuki stały się żywioły natury, miały więcej szczęścia i doczekały się realizacji.

Władysław Hasior był twórcą wielu prowokujących i niekonwencjonalnych pomników i rzeźb plenerowych zrealizowanych w Polsce i poza granicami kraju. Należą do nich: Ratownikom górskim (razem z uczniami ze szkoły Kenara, Zakopane, 1959), Pamięci Rozstrzelanych Partyzantów inaczej Prometeusz rozstrzelany (Kuźnice, 1964), Poległym w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu inaczej Żelazne Organy (Snozka, 1966), Golgota (Montevideo, 1969), Stary motyl (Oslo, 1969), Ekshumowany (Buenos Aires, 1969), Płonąca Pieta (Muzeum Louisiana pod Kopenhagą, 1972), Słoneczny rydwan (Södertälje w Szwecji, 1972-73), projekt pomnika Rozstrzelanym Zakładnikom w Nowym Sączu (1974), Ogniste ptaki (Szczecin, rzeźba w 1975 i pomnik w 1980), Płomienne ptaki (Koszalin, 1977) przerobione na pomnik Tym co walczyli o polskość i wolność ziem Pomorza (1980).

Z końcem lat siedemdziesiątych, na początku osiemdziesiątych sztuka Hasiora stała się bardziej wysublimowana, estetyzująca, kolorowa. Wchłaniała i wykorzystywała na swój sposób kicz religijny i świecki, żywiła się tym, co za pośrednictwem mass-mediów kształtowało zbiorową wyobraźnię, ukazywała w karykaturalnej formie zderzenie modnych wzorców z tradycyjną kulturą wiejską i małomiasteczkową. W pracach Hasiora z tego okresu pojawiają się postacie nadętych dygnitarzy, dostojników, panów kierowników, gwiazd kurortów, delegatów na konferencje (Delegaci na konferencję na szczycie, Portret pana kierownika, Portret dostojnika, Portret zjazdowca prostolinijnego, Gwiazda kurortu).

Władysław Hasior nie rozstawał się z aparatem fotograficznym. Był obserwatorem- dokumentalistą i kolekcjonerem widoków Polski powiatowej. Sztuka powiatowa to kolekcja 16 tysięcy slajdów dokumentujących domy na polskiej prowincji z lat 60. i 70., elementy środowiska prowincjonalnego, kosze na śmiecie, opony zdobiące ogródki, kapliczki, cmentarne nagrobki, dekoracje witryn sklepowych, korzenioplastykę, krasnale w ogródkach itp. Zgromadzone przeźrocza opowiadają o tkwiącej w ludziach potrzebie upiększania sobie życia, o sztuce, czy raczej pseudosztuce, którą odnajdywał na placach i skwerach miast i miasteczek, a przy okazji przedstawiają stan plastycznej świadomości w PRL.

{youtube}U2wzRITQRho{/youtube}

Artysta miał również na swoim koncie twórczą współpracę z teatrem - na początku lat 70. projektował scenografie dla Teatru Polskiego we Wrocławiu (m.in. Molier, Don Juan, 1970).
W latach 90. twórczość Hasiora próbowano dezawuować, wypominając mu autorstwo pomników utrwalających legendę władzy ludowej i zarzucając, że swoją pozycję zyskał jako artysta faworyzowany przez władze PRL. Zmarł usunięty w cień polskiej sceny artystycznej.

Z okazji 10 rocznicy śmierci Poczta Polska wydała serię czterech okolicznościowych znaczków pocztowych z fotografiami prac artysty.

Galeria Władysława Hasiora znajduje się w budynku starej Leżakowni w Zakopanem i jest filią Muzeum Tatrzańskiego. Budynek ten w okresie międzywojennym był miejscem werandowania kuracjuszy sanatorium przeciwgruźliczego. Hasior zaadaptował dwukondygnacyjny budynek na własne potrzeby umieszczając w nim swoją galerię, mieszkanie i pracownię. Znajdowała się tu również "świetlica powiatowa", będąca miejscem aranżowanych przez artystę spotkań z publicznością, podczas których Hasior wygłaszał prelekcje ilustrowane własnymi przeźroczami. Otwarcie w lutym 1984 autorskiej galerii artysty zakończyło okres "egzystencji wędrownej" w jego życiu– zgromadzony w szopie przy willi "Borek" prawie dwudziestoletni dorobek artystyczny Hasiora wreszcie znalazł miejsce stałej ekspozycji. Tworzone sukcesywnie przez artystę wnętrze galerii jest według Teresy Jabłońskiej, dyrektorki Muzeum Tatrzańskiego: "... jedyną w swoim rodzaju instalacją z własnych eksponatów, kreującą przestrzeń magiczną przesyconą muzyką, światłami, odrealnioną w fantastycznych odbiciach ogromnych luster."

W 1966 r. postawił na przełęczy Snozka u podnóża Gorców, słynny i znany z politycznych "przepychanek" pomnik partyzantów. Nazwano go "Żelazne wrota".

{youtube}OZM_ToV9JUM{/youtube}

Bartosz Michalak

- "Kruca fuks- ALFABET GÓRALSKI", B. Kuraś, P. Smoleński, Warszawa 2013;
- Internet.