Dzisiaj będzie parę podstawowych informacji o jeziorach tatrzańskich czyli inaczej o grupie około dwustu (nie licząc drobnych i okresowych) jezior w Tatrach.

Około czterdziestu z nich znajduje się w Polsce. Pozostałe położone są po stronie słowackiej. W tradycyjnym ludowym nazewnictwie nazywane są one stawami i takie też nazewnictwo przyjęte zostało w piśmiennictwie.

Zdecydowana większość stawów występuje na wysokości powyżej 1600 m, głównie w Tatrach Wysokich. Są one przede wszystkim pochodzenia polodowcowego. Nielicznie występują małe zbiorniki wodne o innej genezie. Są to jeziorka krasowe, stawy rozlewiskowe oraz stawki w zagłębieniach rowów grzbietowych. Jest też kilkanaście jezior antropogenicznych (utworzonych przez człowieka). Do tej grupy należą m.in. Nowe Szczyrbskie Jezioro, Nowe Morskie Oko obok Palenicy Białczańskiej.

Otoczenie Morskiego Oka - fot. Bartosz Michalak

Józef Szaflarski (polski geograf, zajmował się w dużym stopniu hydrologią) wydzielił siedem grup tutejszych jezior:

-duże podgórskie zbiorniki (do 1400 m n.p.m.), których powierzchnia jest przynajmniej przez 6 miesięcy w roku wolna od lodu, cechują się małą przezroczystością;

-płytkie stawy i młaki (1400–1450 m n.p.m.) charakteryzujące się w lecie dużymi wahaniami temperatur (4–22°C). (A tak przy okazji młaki to powierzchniowy, nieskupiony wypływ wód podziemnych także wokół źródła, zwykle zatorfiony lub zabagniony wskutek utrudnionego odpływu wody. Często porośnięty roślinnością bagienną.),

-płytkie stawki na wysokości 1450–1700 m n.p.m., o dość dużych wahaniach temperatury (w lecie 4–17°C),

-głębokie jeziora na wysokości 1500–1800 m n.p.m., których powierzchnia jest przez 3–5 miesięcy wolna od lodu, a temperatura w lecie wynosi 8–14°C,

-płytkie stawy na wysokości 1700–1900 m n.p.m. o temperaturze w lecie wynoszącej 8–14°C,

-wysoko położone i zimne jeziora (1800–2000 m n.p.m.), których powierzchnia jest wolna od lodu mniej niż przez 3 miesiące, a temperatura w lecie wynosi poniżej 8°C,

-zmarzłe stawy położone na wysokości 2050–2180 m n.p.m., o temperaturze w lecie nie przekraczającej 5°C i powierzchni rzadko tylko wolnej od lodu, w niektórych latach są pokryte lodem przez cały rok.

Jeziora tatrzańskie zasilane są powierzchniowo przez wody opadowe i roztopowe, strugi, jak również przez podziemne źródła. Najwyższe stany przypadają w okresie wiosennych roztopów, najmniejsze w czasie jesieni i w zimie. Poziom wody w stawach podnosi się też po dużych opadach deszczu (przeważnie z jednodniowym opóźnieniem). Większość jezior tatrzańskich charakteryzuje się bardzo dużą przezroczystością. Największą przezroczystość (mierzoną na podstawie widoczności zanurzonego w nich białego krążka) mają wysoko położone jeziora cyrkowe (rodzaj jeziora polodowcowego, mają małą powierzchnię, owalny kształt, strome brzegi i są stosunkowo głębokie). Duża przezroczystość związana jest z bardzo ubogim życiem organicznym w tych jeziorach, brakiem planktonu, jak również minimalną ilością zawiesin. Osady denne są silnie zmineralizowane i ubogie w związki organiczne, szczególnie w związki azotu. Woda w nich jest zimna i silnie natleniona.

Znacznie mniej przejrzyste są położone niżej i charakteryzujące się bogatszym życiem organicznym stawy morenowe, jak np. Smreczyński Staw czy Toporowe Stawy. Wysoko położone, głębokie i jałowe jeziora tatrzańskie widziane z oddali mają szafirową barwę. Nieco niżej usytuowane Morskie Oko ma kolor niebieski ze szmaragdowym odcieniem, zaś Smreczyński Staw ma kolor brunatny. Takie barwy obserwowane są jednak tylko w płytszych warstwach wody, w głębokim jeziorze woda wydaje się czarna, gdyż z racji absorpcji oraz rozproszenia, światło nie dociera na duże głębokości. Obserwując jezioro z góry, widzimy różne odcienie, w zależności od głębokości dna.

Pomiary temperatur w stawach wykazują istnienie dobrze oddzielonych warstw wody o ostrym spadku temperatury tzw. termokliny. Warunki życiowe dla organizmów wodnych istotnie zależą od położenia względem termokliny. Powstawanie termoklin związane jest z dużą głębokością jezior oraz wysokimi ścianami gór zapewniającymi osłonę przed wzbudzającym fale wiatrem.

Wśród stałych stawów najniżej położony jest Stawek pod Zwierówką (983 m n.p.m.), a najwyżej znajduje się Lodowy Stawek (według różnych źródeł 2157 m n.p.m. lub 2192 m n.p.m.). Obydwa znajdują się w słowackich Tatrach. W polskich Tatrach najniżej leży Toporowy Staw Niżni (1089 m n.p.m.), najwyżej Zadni Mnichowy Stawek (2070 m n.p.m.).

W porównaniu z jeziorami niżowymi Polski, powierzchnia jezior tatrzańskich jest niewielka. Niektóre z nich natomiast charakteryzują się dużą głębokością, rzadko spotykaną wśród jezior niżowych. Największe w całych Tatrach pod względem powierzchni jeziora znajdują się po polskiej stronie Tatr i są to: 1. Morskie Oko, 2. Wielki Staw Polski, 3. Czarny Staw pod Rysami. Najgłębszym stawem w Tatrach jest Wielki Staw Polski (79,3 m n.p.m.) i jest to trzecie co do głębokości jezioro Polski. W całych Tatrach osiem jezior ma powierzchnię ponad 10 ha (w tym pięć w polskich Tatrach), zaś 49 jezior jest większych od 1 ha, w tym 11 w polskich Tatrach. Najliczniejszą grupę stanowią Staroleśne Stawy.

Jeziora mają na ogół zaokrąglony kształt, ich linia brzegowa jest krótka, a głębiej wcięte zatoki spotyka się rzadko. Małe wysepki występują na niewielu jeziorach. Przy okazji- nad Czarnym Stawem Gąsienicowym znajduje się najwyżej położona w Polsce wyspa (1689 m n.p.m.). Z reguły brzeg stawów jest stromy i od razu prowadzi ku głębinie. Dna większych jezior są zazwyczaj płaskie i muliste; większe głazy występują na ogół blisko skalnych ścian. Rzeźba, wielkość powierzchni i głębokość jezior podlegają ciągłej zmianie, akweny te są bowiem zasypywane przez obsuwające się ze stromych stoków piargi oraz osady spływających do nich wód. Niektóre stawy już całkowicie zanikły, np. Lejkkowy Staw.

Im wyżej położone są jeziora, tym przez dłuższy czas skute są lodem. Najwyżej położone, tzw. zmarzłe stawki (np. Lodowy Stawek) nie rozmarzają wcale lub tylko na krótko. Wiele zależy też od rozmiarów jeziora, stopnia jego zacienienia i ekspozycji- na niezacienionych jeziorach położonych po południowej stronie Tatr lód utrzymuje się krócej. Zimowa pokrywa jezior tatrzańskich ma szczególną budowę, podobną do pokrywy jezior alpejskich. Górna warstwa śniegu jest sucha, pod nią występuje warstwa mokrego śniegu i lód, ewentualnie kilka warstw lodu przegrodzonego mokrym śniegiem. Dzieje się tak dlatego, że gruba warstwa śniegu po obfitych tatrzańskich opadach wciska swoim ciężarem taflę lodową jeziora pod wodę, a przesączająca się przez szczeliny woda nasyca śnieg tak długo, aż osiągnięta zostanie równowaga pomiędzy ciężarem wody wypchniętej ponad lód a ciężarem śniegu.

Tylko w nielicznych stawach, w tym w Morskim Oku i Popradzkim Stawie, występowały naturalnie ryby. Część stawów została jednak sztucznie zarybiona, głównie narybkiem pstrąga potokowego. W lecie jeziora o bujniejszym życiu są odwiedzane przez kaczki krzyżówki- gromadzą się one szczególnie tam, gdzie mimo obowiązujących zakazów dokarmiają je turyści, np. na Smreczyńskim Stawie czy Rohackich Stawach.

Tatrzańskie jeziora w sztuce:
Gdy turystyka tatrzańska stała się popularna wśród elity intelektualnej, jeziora tatrzańskie stały się inspiracją dla malarzy, poetów i pisarzy. Już w 1825 r. Jakob Muller namalował Szczyrbskie Jezioro. Spośród Polaków pierwszymi byli Jan Nepomucen Głowacki i Adam Gorczyński, którzy w roku 1837 uwiecznili Morskie Oko. Za nimi poszli inni: Maciej Bogusz Stęczyński, Irena Zaborowska, Stanisław Witkiewicz, Stanisław Gałek i inni, którzy namalowali całą serię obrazów jezior tatrzańskich. Często malowali je twórcy z innych krajów. Wykonano też niezliczoną liczbę zdjęć i albumów jezior tatrzańskich.
O jeziorach tatrzańskich krążyły wśród miejscowej ludności liczne legendy. Szczególnie popularny był mit o połączeniu Morskiego Oka z morzem (stąd jego nazwa). Legendy te opisał Kazimierz Tetmajer w swym Bajecznym świecie Tatr. Jeziorom tatrzańskim liczne utwory poświęciło wielu poetów i pisarzy. Pierwszym był wiersz Józef Przerwa-Tetmajer, a potem Adam Asnyk, Jerzy Liebert, Seweryn Goszczyński, Stefan Żeromski i inni.

Szczyrbskie Jezioro, Słwacja - fot. Bartosz Michalak

Jest jednak inny aspekt. Jeziora tatrzańskie, podobnie jak całe Tatry, są zagrożone skutkami masowej turystyki. Ulokowane nad ich brzegami schroniska tatrzańskie niejednokrotnie spuszczały do nich ścieki komunalne. Ścieki spuszczone z pralni hotelowej do Popradzkiego Stawu spowodowały zmianę barwy jego wody, a na jego dnie odkryto stożek hotelowych odpadów komunalnych o wysokości 6 m. Obecnie schroniska zwykle mają już oczyszczalnie ścieków. Nadal jednak zagrożeniem są turyści, którzy wrzucają do jezior znaczne ilości śmieci oraz monet. Zawarte w nich metale skażają czystą wodę tych jezior. Co roku nurkowie wydobywają z dna jezior ogromne ilości śmieci: garnki, blaszanki, połamane krzesła i stoliki, narty, sanki, nawet wózki dziecięce.

Swoją drogą to zawsze zaskakiwała mnie „inwencja” niektórych pseudo turystów, którzy potrafią się w takich jeziorach kąpać niczym na basenie, łowić ryby lub właśnie wrzucać co się da.

{youtube}Z49JHfga9Hw{/youtube}

{youtube}LwABf5r0Q84{/youtube}

{youtube}9n3km2KP_uE{/youtube}

Bartosz Michalak

Źródła:
-Internet.