Choroba wysokościowa jest poważną dolegliwością, która może przytrafić się tak naprawdę każdemu, kto będzie znajdował się powyżej umownej wysokości 2500 m n.p.m. Czy oznacza to, że każdy z nas powyżej tej wysokości może mieć jej objawy? Nie. Wszystko zależy od naszych indywidualnych uwarunkowań. Szacuje się, że u ok. 25% osób przekraczających wysokość 2500 m n.p.m mogą pojawić się objawy choroby wysokościowej, natomiast u pozostałych 75% objawy tej choroby mogą się pojawić dopiero po przekroczeniu 4500 m n.p.m.

fot. Katarzyna Irzeńska, widok na góry w wiosce gruzińskiej Ushgulifot. Katarzyna Irzeńska, widok na góry w wiosce gruzińskiej Ushguli

Co się dzieje z organizmem gdy dostarczamy mu mniej tlenu?

Nasz organizm zaczyna wariować. Efektem nieodpowiedniej podaży tlenu są zaburzenia od strony układu krążenia oraz ze strony układu oddechowego. Zaczynamy szybciej i głębiej oddychać gdy brakuje nam powietrza. To naturalna reakcja adaptacyjna. Do mózgu nie dostarczana jest odpowiednia ilość tlenu przez upośledzenie przepływu krwi. Najbardziej groźne formy choroby wysokościowej to obrzęk mózgu lub płuc.

Objawy choroby wysokościowej

Zanim przedstawię konkretne przykłady chciałam zaznaczyć, że schorzenia, które występują u osób, które przebywają w warunkach wysokogórskich dzieli się na 4 kategorie chorób powiązanych z :

1) nadciśnieniem i niedociśnieniem,
2) niską temperaturą,
3) działaniem promieniowania słonecznego,
4) nasileniem się problemów zdrowotnych, które wcześniej przebiegały bezobjawowo.

Bardzo wiele zależy od stopnia aklimatyzacji – czyli przystosowania się organizmu do nowych warunków – w tym wypadku warunków wysokogórskich. Organizm należy przyzwyczaić stopniowo do coraz mniejszej ilości tlenu na danej wysokości. Proces aklimatyzacji nie polega tylko i wyłącznie na „ przemieszczaniu się wyżej”. Himalaiści doskonale znają ten proces i w celach aklimatyzacji wchodzą coraz wyżej, przebywają przez pewien czas na określonym terenie po czym z powrotem schodzą niżej – dzięki temu organizm przyswaja zmianę wysokości i dostosowuje się do niej stopniowo.

Jeżeli podczas procesu aklimatyzacji pojawią się objawy choroby wysokościowej to powinny one ustąpić w okresie 2-4 dni. Jeżeli objawy nie miną konieczna będzie konsultacja z lekarzem. Z chorobą wysokościową nie ma żartów. Zlekceważenie jej objawów może zagrażać naszemu zdrowiu a nawet życiu.

Typowe objawy dla choroby wysokościowej to:

• tępy ból głowy, zawroty, uczucie ciągłego zmęczenia,
• problemy ze snem,
• ból brzucha, niestrawność, brak apetytu, wymioty, nudności,
• opuchlizna widoczna szczególnie w obrębie twarzy, rąk oraz nóg,
• biegunka.

Ostra choroba wysokościowa, czyli …?

Acute Mountain Sikness (AMS) stanowi zbiór kilku dolegliwości, które są związane z brakiem adaptacji do warunków panujących na dużych wysokościach. Uznaje się ją jako zespół chorobowy. Każdy człowiek przebywający już powyżej 2500 m n.p.m może odczuwać jej objawy. Co ciekawe, tu nie ma reguły. Tyle ile osób tyle możliwości jej odczuwania bądź nie. Wszystko za sprawą dostępności tlenu na wysokości. Im wyżej - tym mniej tlenu. Każdy organizm reaguje na to zjawisko inaczej. W naprawdę wyjątkowych przypadkach u osób bardzo wrażliwych objawy mogą pojawić się nawet już po przekroczeniu 1500 m n.p.m.

W przypadku ostrej choroby wysokościowej, u osób, które nie zdążyły się zaaklimatyzować a pokonały duże wysokości w krótkim czasie sprawność fizyczna nie uchroni przed schorzeniem. Objawy mogą się nasilać. Działa to także w odwrotną stronę. Jeżeli ktoś z dużej wysokości w krótkim czasie szedł niżej, to także może mieć nasilone objawy ostrej choroby wysokościowej. Takie nagłe zmiany wysokości przy braku aklimatyzacji są bardzo niebezpieczne.

Leczenie: Zejście na niższą wysokość oraz tlenoterapia

 fot. Katarzyna Irzeńska. Góra Ushba. Gruzjafot. Katarzyna Irzeńska. Góra Ushba. Gruzja

Wysokościowy obrzęk płuc (High altitude pulmonary edema – HAPE)

To zespół objawów, który pojawia się w ciągu pierwszych 2-4 dni. Dotyka ona osób, które wspinały się w szybkim tempie, były niezaaklimatyzowane a różnica wzniesień wyniosła w ich drodze 2400 m n.p.m. Schorzenie wystąpić może także u osób, które były zaaklimatyzowane, ale szybko pokonały duże różnice wysokości. Występuje tu niedotlenienie a także pojawia się obrzęk płuc. Jeżeli osoba w takim stanie nie otrzyma pomocy medycznej to może nawet umrzeć. Wczesnymi objawami są: suchy kaszel, zmiany osłuchowe nad polami płucnymi. Pojawia się: duszność, zmęczenie, obniża się tolerancja do wysiłku fizycznego. W kolejnej fazie kaszel przechodzi z suchego na mokry (zabarwienie wydzielimy może być różowe lub krwawe). Może pojawić się niewielka gorączka, charczenie i duszności. Chory może mieć halucynacje i może pogorszyć się jego stan psychiczny. Na samym końcu może dość do zapadnięcia w śpiączkę.

Leczenie: Tlenoterapia i zniesienie chorego na niższe wysokości. Zaleca się zastosowanie komory hiperbarycznej.

Wysokościowy obrzęk mózgu (High altitude cerebral edema - HACE)

Powodem występowania schorzenia jest niedotlenienie – zwiększa się przepuszczalność naczyń mózgowych. Zazwyczaj osoby mające wysokościowy obrzęk mózgu mają także wysokościowy obrzęk płuc. W odwrotnym przypadku pacjenci z obrzękiem płuc rzadziej mają w tym samym czasie także obrzęk mózgu. Zazwyczaj wysokościowy obrzęk mózgu pojawia się w momencie, gdy występują objawy ostrej choroby wysokościowej. Śmierć można osiągnąć przy niezastosowaniu pomocy medycznej w ciągu 12-72 godzin.

Wczesnymi objawami są: mocny ból głowy, wymioty i nudności, osłabienie, bladość, senność, zaburzenia orientacji. Następnie mogą pojawić się problemy z widzeniem, ostre biegunki, drgawki, odruchy patologiczne, halucynacje i śpiączka.

Leczenie: Zejście z poszkodowanym na niższą wysokość. Tlenoterapia.

Życie na wysokości ...

Warto przy tym temacie wspomnieć, że choroba wysokościowa nie dotyczy tylko osób, które wybierają się w tereny górskie lub uprawiają wspinaczkę. Na świecie powyżej tej wysokości żyje ponad 140 milionów ludzi. Główne rejony to: Azja, Ameryka Południowa, Środkowa i Północna oraz Afryka Wschodnia. Wiele osób mieszka na nizinach, ale wykonuje pracę powyżej wspomnianej wysokości. Są to najczęściej zawody związane z: obsługą teleskopów (5000 m n.p.m) czy praca w kopalni (4500 m n.p.m – Andy). Kolej tybetańska powstawała powyżej 4500 m n.p.m.

Co rok na trasy narciarskie czy na trekking w góry wybiera się bardzo wielu turystów. Uogólniając narciarze przeważnie przemieszczają się na wysokościach pomiędzy 2000-3500 m n.p.m. Warto tu wspomnieć, że przykładowo operacje wojskowe w Kaszmirze czy Afganistanie odbywają się w warunkach wysokogórskich.

Do diagnostyki AMS używa się skali Lake Louise AMS.

Profilaktyka – czyli jak próbować zapobiec występowaniu objawów choroby wysokościowej?

• należy spożywać kilka litrów płynów dziennie,
• najlepiej unikać używek,
• nie kontynuować wędrówki jeżeli objawy nie ustąpiły,
• zadbać o dietę, unikać tłustych potraw, dostarczać dużo węglowodanów,
• zejść niżej jeżeli objawy nie ustąpiły po 2 dniach,
• starać się nie przemęczać przed rozpoczęciem wędrówki w góry.

Źródło:

1)https://www.esky.pl/porady-dla-podroznych/loty/zdrowie-i-bezpieczenstwo/choroba-wysokosciowa-objawy?gclid=CjwKEAjw8OLGBRCklJalqKHzjQ0SJACP4BHrp1IB7ALHAjoAVQw5zmWnvLtlxVkDG16f9dk2DupSZBoCCOTw_wcB
2)http://www.pza.org.pl/download/332089.pdf
3)Krzysztof Korzeniewski. Medycyna podróży. Kompendium. 2016
4)http://8a.pl/8academy/choroby-wysokosciowe/

Katarzyna Irzeńska
Obserwatorium podróży
(www.obserwatriumpodrozy.com)