Taternik, trener alpinizmu, ikona polskiego himalaizmu, urodzony kierownik i organizator. Był pionierem i propagatorem zdobywania gór wysokich w zimie, organizował i kierował wieloma zimowymi wyprawami. Jako pierwszy człowiek stanął zimą na siedmiotysięczniku oraz jako pierwszy przekroczył w zimie wysokość 8000 m.

{youtube}hzHrr3V6_oA{/youtube}

Andrzej Zawada urodził się 16 lipca 1928 r. w Olsztynie, zmarł 21 sierpnia 2000 r. w Warszawie. W latach 1947-1949 studiował fizykę na Wydziale Matematyczno-Fizycznym na Uniwersytecie Wrocławskim. Po przeprowadzce do Warszawy kontynuował naukę na Wydziale Geofizyki na Uniwersytecie Warszawskim. Od roku 1951 pełnił funkcję zastępcy asystenta w Zakładzie Geofizyki. Po uzyskaniu tytułu technika sejsmologa, pracował w latach 1952–1993 jako sejsmolog w Instytucie Geofizyki Polskiej Akademii Nauk. Godził pracę z górskimi wyprawami.

Miałem chyba dziesięć lat, gdy jeden z naszych lokatorów, a był dość bogaty, zaproponował nam wycieczkę do Zakopanego, luksusową, bo rolls-roycem. Wcześnie interesowałem się techniką, toteż nic dziwnego, że największe wrażenie zrobiła na mnie kolejka na Kasprowy Wierch, nie dawno oddana do użytku. Podczas okupacji niemieckiej nie wolno było jeździć do Zakopanego i chodzić po Tatrach. Nie przejmowałem się tymi zakazami i często wyruszałem pociągiem do Zakopanego, gnałem w góry a późnym popołudniem wracałem do Rabki. Tatry ciągnęły mnie nieodparcie, ale też wyprawy na Turbacz; zbieranie malin i jeżyn na Luboniu miały swój urok. Od tamtych czasów czuję się góralem, choć urodziłem się na Warmii, w Olsztynie, w górach mam szybsze tętno i dużo więcej energii życiowej… - tymi słowy Zawada opowiadał o pierwszym kontakcie z górami.

Wspinaczkę zaczął uprawiać w Tatrach po 1950 r. Przechodził po kolei wszystkie kursy – zaczynając od kursu dla początkujących na Hali Gąsienicowej w 1951 r., i dalej dla zaawansowanych, szkolenie zimowe, obozy na Słowacji i w Alpach. W 1976 r., po ukończeniu Studium Trenerów Alpinizmu w Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie uzyskał dyplom trenera alpinizmu. Od roku 1956 był promotorem i organizatorem zimowych obozów w Tatrach.

Do najbardziej znaczących tatrzańskich przejść należą:
– 25-26 kwietnia 1956 – pierwsze polskie i drugie w ogóle przejście zimowego lewego filara północno-wschodniego ściany Rumanowego Szczytu, z Władysławem Malinowskim.
– 27 marca - 14 kwietnia 1959 – kierował pierwszym przejściem zimowym głównej grani Tatr od Zdziarskiej Przełęczy do Huciańskiej Przełęczy. Pokonanie 75 kilometrów grani trwało 19 dni. W jego trakcie taternicy nie korzystali ze schronisk. Zespół: Jerzy Krajski, Czesław Mrowiec, Kazimierz Waldemar Olech, Andrzej Sobolewski, Szymon Wdowiak. Główna grań Tatr została pokonana wbrew zakazowi Zarządu Głównego Klubu Wysokogórskiego.
– 17 kwietnia 1963 – pierwsze przejście zimowe prawym filarem wschodniej ściany Kaczej Turni, z Krzysztofem Cieleckim i Januszem Polkowskim.
– 6-7 kwietnia 1963 – pierwsze zimowe przejście wschodniej ściany Ganku, z Cieleckim i Jerzym Krajskim.
– 11-12 marca 1964 – pierwsze przejście prawego filara północno-wschodniej ściany Rumanowego Szczytu, z Teresą Puchaczewską, Piotrem Misiurewiczem i Krzysztofem Tomaszewskim.

W ramach Międzynarodowego Roku Geofizycznego, w 1957 r. pojechał z Instytutem Geofizyki PAN do Wietnamu, gdzie 14 sierpnia, wraz ze Zdzisławem Kozłowskim i Jerzym Wehrem, wszedł na najwyższy szczyt Indochin - Phang Si Pang (3143 m). Również w ramach wypraw naukowych był dwukrotnie na Spitsbergenie. Dokonał tam, w dniach 7-8 sierpnia 1958 r., razem z Jerzym Piotrowskim i Ryszardem W. Schrammem, drugiego wejścia na Hornsundtind (1431 m). W trakcie służbowych podróży odwiedził także Egipt w 1981 r.

W latach 60. jeździł w Alpy na obozy organizowane przez Zarząd Główny Klubu Wysokogórskiego. Znaczące dokonania:
– 10-14 sierpnia 1965 – drugie przejście drogi Bonattiego na Wielkim Filarze Narożnym Mont Blanc, z Gerardem Małaczyńskim, Jerzym Warteresiewiczem, Ryszardem Zawadzki.
– 10 marca 1968 – drugie zimowe przejście północnej ściany Aiguille Blanche de Peutérey, z Maciejem Kozłowskim, Jerzym Michalskim i Jackiem Porębą.

W 1970 r. wspiął się na Pik Lenina w Pamirze, swój pierwszy siedmiotysięczny szczyt. Odbyło się to w ramach polsko-radzieckiej wyprawy, w czasie której kierował polskim zespołem.

Pierwsza polska powojenna znacząca wyprawa w Karakorum miała miejsce w 1971 r. Jej pomysłodawcą i kierownikiem był Zawada. Alpinista dobrze sprawdził się w tej roli i wraz z Zygmuntem Andrzejem Heinrichem, Janem Stryczyńskim i Ryszardem Szafirskim, 26 sierpnia dokonał pierwszego wejścia na niezdobyty dotąd szczyt Kunyang Chhish (7852 m). W tamtych czasach był to polski rekord wysokości.

W roku 1973 r., ponownie jako kierownik, pojechał na zimową wyprawę w Hindukusz. Celem wyjazdu był najwyższy szczyt Afganistanu, siedmiotysięczny Noszak (7492 m). Wyprawa zakończyła się sukcesem – Zawada wraz z Tadeuszem Piotrowskim stanął na wierzchołku i tym samym jako pierwszy przekroczył zimą wysokość 7000 metrów.

Od tej chwili intensywnie propagował himalaizm zimowy.

himalaista andrzej_zawada

Andrzej Zawada - fot. Bogdan Jankowski, źr. portalgorski.pl

W 1974 r. kierował jesienno-zimową wyprawą na Lhotse (8516 m), w czasie której, po raz pierwszy w historii, przekroczył zimą wysokość 8000 m. Wraz z Heinrichem dotarł na 8250 m, do szczytu brakowało 250 m.

Latem 1977 r. pokierował polsko-brytyjską wyprawą w Hindukusz, gdzie uczestniczył w pierwszym przejściu 1600-metrowej północnej ściany Kohe Mandaras (6628 m).

Niespełna trzy lata później był liderem ekspedycji, która dokonała pierwszego zimowego wejścia na Mount Everest. 17 stycznia 1980 r. szczyt zdobył Krzysztof Wielicki i Leszek Cichy, Zawada zaś dotarł do Przełęczy Południowej. Wiosną tego samego roku, również pod kierownictwem Andrzeja Zawady i ponownie na Evereście, Andrzej Czok i Jerzy Kukuczka poprowadzili 19 maja nową drogę południowym filarem.

W 1985 r. kierował polsko-kanadyjską wyprawą, która dokonała pierwszego zimowego wejścia na Cho Oyu (8201 m) - 12 lutego na szczycie stanął Maciej Berbeka i Maciej Pawlikowski, a następnie 15 lutego Kukuczka i Heinrich. Wejście odbyło się trudnym, południowo-wschodnim filarem.

W sezonie 1987-1988 poprowadził pierwszą zimową międzynarodową ekspedycję, która za cel obrała wierzchołek K2 (8611 m). Szczytu nie zdobyto, ale 6 marca Maciej Berbeka stanął na przedwierzchołku Broad Peak – Rocky Summit (8030 m).

W trakcie kierowanej przez Zawadę polsko-belgijskiej wyprawy, w dniu 31 grudnia 1988 r. Krzysztof Wielicki dokonała pierwszego zimowego wejścia na Lhotse (8511 m).

W drugiej połowie lat 90. prowadził, rok po roku, dwie zimowe ekspedycje na Nanga Parbat (8126 m) i obie zakończyły się niepowodzeniem. W czasie pierwszej, w sezonie 1996-1997 Krzysztof Pankiewicz i Zbigniew Trzmiel dotarli na wysokości 7300 m, a podczas drugiej - na przełomie 1997-1998 r. - osiągnięto wysokość 6500 m. Trzecią wyprawę planował na zimę 2000-2001 r.

Zmarł 21 sierpnia 2000 r. w wyniku choroby nowotworowej.

Był mężem aktorki Anny Milewskiej.

Publicysta, autor opracowań i współautor książek. Członek honorowy organizacji górskich, zarówno polskich jak i zagranicznych, wielokrotnie odznaczany za działalność górską.

Anna Makowska

Źródła:
- Wielka Encyklopedia Gór i Alpinizmu tom VI, Wydawnictwo Stapis
- andrzejzawada.pl