Elbrus uznawany jest wśród wspinaczy za europejską część Korony Ziemi 

Choć pod względem stricte geograficznym całe pasmo Kaukazu znajduje się na terytorium Azji, to istnieją takie podziały, według których granica między kontynentami: Azji i Europy przebiega wzdłuż najwyższych partii tych gór. W związku z tym, najwyższy szczyt KaukazuElbrus (5642 m n.p.m.), obok alpejskiego Mont Blanc (4810 m n.p.m.) – uznawany jest wśród wspinaczy za europejską część Korony Ziemi – listy najwyższych szczytów poszczególnych kontynentów. Kaukaz poza wybitnymi walorami przyrodniczymi odznacza się też dużą różnorodnością kulturową.
Kaukaz – położenie, budowa geologiczna, rzeźba
Łańcuch górski Kaukazu rozciąga się pomiędzy Morzem Czarnym na zachodzie, a Morzem Kaspijskim na wschodzie. Współcześnie na terenie tych gór znajdują się cztery państwa: Rosja, Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. Kaukaz znajduje się na umownej granicy Azji i Europy i faktycznej granicy płyt anatolijskiej i eurazjatyckiej. Spotkać się można z kilkoma przyjętymi granicami pomiędzy Azją a Europą na tym obszarze. Jedna z nich zakłada, że ta granica przebiega na północ od tego górotworu – to najczęściej stosowany i oficjalny podział. Jednak inna z granic pomiędzy kontynentami biegnie główną granią Kaukazu – w takiej sytuacji Elbrus (5642 m n.p.m.) traktować należałoby jako najwyższy szczyt w Europie. Dlatego też jest on uznawany przez wielu wspinaczy za europejskiego przedstawiciela Korony Ziemi.
Kaukaz to zwarty górotwór powstały w fałdowaniu alpejskim charakteryzujący się skomplikowaną budową geologiczną. W Kaukazie cały czas zachodzą procesy tektoniczne, co wiąże się z częstym występowaniem tu trzęsień ziemi. Są tu liczne poprzeczne grzbiety górskie, a pomiędzy mini leżą doliny oraz kotliny. Są one wypełnione gęstą siecią rzeczną, która wykorzystywana do celów energetycznych i do nawadniania. Główne rzeki to: Kura, Suła, Terek i Kuma – należące do zlewiska Morza Kaspijskiego, Rioni i Inguri – uchodzące do Morza Czarnego oraz Kubań – uchodzi do Morza Azowskiego. Występuje tu też wiele źródeł mineralnych.
Najważniejsze jednostki tektoniczne Kaukazu to: znajdujące się na północy Zapadlisko Przedkaukaskie, następnie Wielki Kaukaz, dalej Zapadlisko Riońsko-Kurskie i Mały Kaukaz na południu. Środkowa część Kaukazu zbudowana jest z krystalicznych skał prekambryjskich i paleozoicznych – głównie osadowych. Pozostały obszar budują mezozoiczne łupki, piaskowce, wapienie oraz skały wulkaniczne. Łańcuch górski Kaukazu jest zasobny w liczne bogactwa naturalne, m.in. w ropę naftową, gaz ziemny, a także węgiel kamienny, wolfram i mangan.
Najwyższe szczyty – znajdujące się w Wilekim Kaukazie – Elbrus (5642 m n.p.m.) i Kazbek (5054 m n.p.m.) to stożki wygasłych wulkanów. Najwyższym szczytem Małego Kaukazu jest z kolei Giamysz, którego wysokość to 3724 m n.p.m. Innym często spotykanym podziałem górotworu Kaukazu jest: Kaukaz Zachodni z najwyższym szczytem Dombaj-Ulgen (4047 m n.p.m.), Kaukaz Środkowy z najwyższym szczytem Elbrus i Kaukaz Wschodni z najwyższym szczytem Tebulosmta (4494 m n.p.m.).
Klimat i piętrowość Kaukazu
W Kaukazie panuje klimat wysokogórski z wyraźnie zaznaczoną piętrowością. U podnóża znajdują się lasy zimozielone, następnie lasy liściaste oraz iglaste – do wysokości około 2000 – 2200 m n.p.m. Wyższe partie gór porastają kosodrzewiny i hale, a także występują się wysokogórskie turnie. Natomiast powyżej wysokości 2900 – 3500 m n.p.m. znajdują się tu wieczne śniegi oraz lodowce – łącznie zajmują one powierzchnię około 2 tys. km², a liczba lodowców szacuje się na około 2000. Sam górotwór Kaukazu jest wyraźną granicą klimatyczną. Zbocza północne to klimat umiarkowany ciepły, charakteryzujący się cechami kontynentalnymi. Z kolei na południowych zboczach Kaukazu mamy do czynienia z klimatem podzwrotnikowym o cechach śródziemnomorskich.

Mieszanka kulturowa w Kaukazie
Obszar Kaukazu odznacza się stosunkowo gęstym zaludnieniem jak na tak obszerny i wysoki łańcuch górski i wynosi ono kilkadziesiąt osób na km². Od zarania dziejów stanowił on miejsce, w którym ścierały się liczne grupy etniczne, państwa, imperia, wpływy i kultury. To, jak nietrudno wywnioskować, wiązało się z wieloma konfliktami, wojnami i roszczeniami terytorialnymi. Dość wspomnieć, że Kaukaz jest dziś zamieszkiwany przez kilkaset różnych grup etnicznych, a ponadto ścierają się tu religia chrześcijańska i islam.
Współcześnie północną część Kaukazu zajmuje Rosja, lecz obszar ten poza samymi Rosjanami, zamieszkiwany jest też przez inne grupy etniczne, które często mają dążenia niepodległościowe. Powstawały tu więc liczne republiki autonomiczne, jak np. Czeczenia, Dagestan, Inguszetia, Osetia Północna, Kabardo-Bałkaria, Karaczajo-Bałkaria czy Adygeja. Przedstawicielami tzw. kaukaskiej rodziny językowej i ludów kaukaskich są też chrześcijańscy Gruzini, którzy mają swoje niepodległe państwa. Jednak również na terenie Gruzji znajdują się tereny, do których prawa rości sobie Rosja, są to: Osetia Południowa i Abchazja. Inną republiką autonomiczną w Gruzji jest Adżaria nad Morzem Czarnym. Także tereny Armenii są niespokojne – na początku XX wieku były najeżdżane przez Turcję. Współcześnie toczą się też spory terytorialne pomiędzy Armenią a islamskim Azerbejdżanem, który jest z kolei jednym z ludów tureckich, mocno powiązanych z Iranem (Persją).
Ludy kaukaskie zamieszkujące ten teren to m.in.: Gruzini, Abchazowie, Abazyńczycy, Adygejczycy, Czerkiesi, Kabardyjczycy, Awarowie, Czeczeni, Ingusze, Bacbijcy i Lezgini. Ludy indoeuropejskie, które można spotkać w Kaukazie to z kolei np.: Ormianie, Osetyjczycy, Kurdowie, Tałyszowie, Tatowie, Rosjanie, Ukraińcy, Grecy. Ludy tureckie na tym obszarze to m.in.: Azerowie, Bałkarzy, Karaczajowie, Kumycy, Nogajowie, Turkmeni i Kazachowie. Natomiast ludy semickie reprezentują tu Asyryjczycy. Przez wieki obszar Kaukazu najeżdżany był m.in. przez: Chazarów, Hunów, Awarów czy Arabów, a w XIII wieku zdobyli go Mongołowie. Jeszcze do roku 1991 cały ten obszar stanowił terytorium ZSRR.
Ta mieszanka kulturowa sprawia, że region Kaukazu jest niespokojny, ale też bardzo interesujący. Panuje tu istny kocioł kaukaski...
Kaukaz – zdobywanie i eksploracja
Najwyższy szczyt Kaukazu – zachodni wierzchołek Elbrusu – zdobyli po raz pierwszy brytyjscy alpiniści: Horace Walker, Craufurd F. Grove i Frederick Gardiner, w towarzystwie szwajcarskiego przewodnika z Zermatt Petera Knubl. Miało to miejsce 20 lipca 1874 roku. Z kolei niższy, wschodni wierzchołek po raz pierwszy zdobyty został wcześniej i najprawdopodobniej dokonał tego 22 lipca 1829 roku kabardyjski góral Killar Chaszirow. Z kolei pierwszym Polakiem, który stanął na najwyższym punkcie Kaukazu był w roku 1956 Jerzy Rudnicki. Do pierwszego wejścia na Kazbek doszło w 1868 roku i dokonali tego angielscy alpiniści Douglas W. Freshfield, C. Tucker i A.W. Moore wraz z francuskim przewodnikiem górskim z Chamonix F. Devouassoud.
W 2009 roku uruchomiono została kolejka linowa, która znacznie ułatwia wspinaczkę na Elbrus i dociera do wysokości 3850 m n.p.m. Popularnym wydarzeniem jest tzw. Elbrus Race, czyli bieg na najwyższy szczyt Kaukazu. Pierwszy odbył się w 1990 roku i rywalizowali w nim alpiniści radzieccy z amerykańskimi, a wygrał go Anatolij Bukriejew. Zawody te regularnie zaczęły się odbywać od roku 2005. Współcześnie na obszarze Kaukazu znajdują się liczne ośrodki turystyczne i uzdrowiska, które często stanowią bazę wypadową dla wędrówek po tych górach. Wśród nich warto wymienić: Soczi, Przyelbrusie, Żeleznowodsk, Piatigorsk czy Kisłowodzk.

Marek Lonta