Góry Skandynawskie są długim pasmem górskim, który znajduje się w północnej części naszego kontynentu – Skandynawii.
Panujący tam surowy klimat sprawia, że w górach tych występują liczne lodowce, skały są odsłonięte, a masywy stromo wpadają do morza tworząc fiordy. Pośród tego dzikiego, lecz malowniczego krajobrazu można odkryć jednak znacznie więcej skarbów...
Położenie, budowa geologiczna i rzeźba Gór Skandynawskich
Góry Skandynawskie to pasmo górskie przebiegające przez Półwysep Skandynawski. Zachodnie zbocza gór opadają stromo do Morza Północnego i Norweskiego, tworząc charakterystyczne norweskie fiordy, podczas gdy na północnym wschodzie stopniowo skręcają w kierunku Finlandii. Na północy tworzą granicę między Norwegią a Szwecją, osiągając wysokość w około 2000 m n.p.m. na kole podbiegunowym. Pasmo to przechodzi tylko przez najbardziej wysuniętą na północny-zachód część Finlandii, gdzie opadają w coraz niższe wzgórza. Znajdujący się w południowej Norwegii Galdhøpiggen jest najwyższym szczytem Gór Skandynawskich i osiąga wysokość 2469 m n.p.m. Kebnekaise (2104 m n.p.m.) jest z kolei najwyższym szczytem tego pasma w Szwecji. Zbocze Halti to natomiast najwyższy punkt w Finlandii i mierzy tu 1324 m n.p.m. (choć szczyt Halti znajduje się w Norwegii).
Góry Skandynawskie do stosunkowo stare góry pod względem geologicznym, które powstały w orogenezie kaledońskiej. Skały kaledońskie tworzą tu duże płaszcze, które zostały naciągnięte na starsze skały. Wiele skał kaledońskich uległo erozji od czasu ich powstania, płaszczowiny kaledońskich skał w dawnych okresach sięgały dalej na wschód niż dzisiaj. Poniżej tych płaszczowin zalegają skały osadowe m.in. z kambru, ordowiku i syluru. Góry Skandynawskie osiągnęły swój szczyt w wyniku procesów tektonicznych odmiennych od orogenezy, głównie w kenozoiku. Na ostateczną rzeźbę terenu tego górotwory wpłynęło w dużej mierze działanie lodowców. Współcześnie ten rozległy górotwór miejscami budują fieldy, czyli rozległe płaskowyże, które powstały w wyniku procesów denudacyjnych trwających setki milionów lat, które to zniszczyły pierwotną rzeźbę gór i niemal całkowicie zrównały ich powierzchnię. Występują tu liczne surowce mineralne, w tym rudy żelaza, miedzi, cynku, ołowiu, srebra i złota.
Góry Skandynawskie – klimat, piętra roślinności, lodowce
Klimat Skandynawii jest morski wzdłuż wybrzeża Norwegii, a znacznie bardziej kontynentalny w Szwecji, w cieniu opadowych Gór Skandynawskich. Połączenie północnego położenia i wilgoci z Północnego Oceanu Atlantyckiego spowodowało powstanie wielu pól lodowych i lodowców. W Górach Skandynawskich dolna granica rozległej nieciągłej zmarzliny rozciąga się na takich wysokościach jak: w południowej Norwegii pomiędzy 1800 m n.p.m. na zachodzie i 1500 m n.p.m. w pobliżu granicy ze Szwecją, a części środkowej pomiędzy 1600 m n.p.m w Norwegii i 1100 m n.p.m w Szwecji, a na północy pomiędzy 800 m n.p.m. i 700 m n.p.m. Średnia wysokość lodowca (lub granica zlodowacenia) jest z kolei związana z ilością opadów. Często występują tu lodowce, zajmujące wspomniane wyżej fieldy, czyli tzw. lodowce fieldowe – największy z nich jest Jostedalsbreen.
Piętra roślinności w tym paśmie górskim obniżają się wraz z przejściem na północ. Dolne partie stoków górskich porastają lasy, powyżej nich pojawiają się łąki alpejskie, od 70°N dominuje tajga, przede wszystkim świerkowa. W Górach Skandynawskich źródła swe mają największe rzeki Półwyspu Skandynawskiego. Znajduje się tu również wiele jezior polodowcowych.
Góry Skandynawskie – historia eksploracji i współczesna turystyka
Przez wiele lat geolodzy i geografowie nie wiedzieli, że Galdhøpiggen to najwyższy szczyt w Górach Skandynawskich. Wyróżnienie przyznano znacznie bardziej widocznej górze Snøhetta. Stąd nie podjęto żadnych prób zdobycia szczytu, a Snøhetta po raz pierwszy została odwiedzona w 1798 roku w ramach naukowej wyprawy w te okolice. W 1850 roku trzech mężczyzn z Lom dotarło na szczyt Galdhøpiggen, byli nimi: przewodnik Steinar Sulheim, miejscowy nauczyciel Lars Arnesen i naczelnik kościoła Ingebrigt Flotten. Antoni Ojrzyński to najprawdopodobniej pierwszy Polaki na Galdhøpiggen, najwyższy szczyt Gór Skandynawskich zdobył on 12 lipca 1909 roku.
Współcześnie Góry Skandynawskie ze względu na swoją malowniczość i panujące tam warunki są chętnie odwiedzane przez turystów, wędrowców i wspinaczy. Znajduje się tu wiele tras trekingowych o różnych stopniach trudności. Dużą atrakcję stanowią ukryte pomiędzy masywami, malownicze wioski i miasteczka skandynawskie. Chętnie przez przybyszów z różnych stron świata odwiedzane są fiordy – to jeden z największych skarbów Norwegii. Nie lada gratką jest również zobaczenie Gór Skandynawskich na tle zorzy polarnej. Zimowe warunki mogą stawić trening przed udaniem się w wyższe i trudniejsze góry. Na szczyt Galdhøpiggen można dojąć dwoma szlakami: ze schroniska Juvasshytta i ze Spiterstulen w dolinie Visdalen, nad rzeką Visą. Pokonanie każdej z tych tras zajmuje około 6-7 godzin – około 4 godziny w górę i 2 godziny w dół.
Marek Lonta
