Eksploracja Tatr i Podhala przechodziła różne zawirowania polityczne i etapy historyczne. Na początku liczyło się bowiem przede wszystkim czerpanie zysków natury ekonomicznej. Wszystko co działo się przy okazji, zwyczajnie lekcoważono.

Z czasem jednak, zaczęto zauważać piękno okolicznej przyrocy, tamtejszą specyficzną kulturę, krajobrazy itd.

Ta zmiana nastawienia dokonała się w głównej mierze za sprawą działalności hrabiego Władysława Zamoyskiego.

Władysław-Zamoyski- 1853-1924, źródło: wikipedia, autor: nieznany

 

Władysław-Zamoyski- 1853-1924, źródło: wikipedia, autor: nieznany

Władysław Zamoyski był synem Władysława Zamoyskiego (generała, polskiego działacza emigracyjnego) i Jadwigi Zamoyskiej z Działyńskich, który obok szeregu innej działalności, w 1889 roku z myślą ratowania lasów tatrzańskich nabył dobra zakopiańskie, a w 1902 roku uzyskał prawa do włączenia okolicy Morskiego Oka w granice ziem polskich, a tym samym zakończył spór o ziemie tatrzańskie. Dzięki staraniom Zamoyskiego (i Andrzeja Chramca) powstała linia kolejowa Chabówka – Zakopane i szosa do Zakopanego.

Rzeczą naturalną więc stało się stworzenie wystawy poświęconej rodzinie Zamoyskich. Wystawę urządzono w zabytkowym spichlerzu (Budynek ten został pierwotnie wybudowany przez hrabiego Zamoyskiego i stanowił magazyn zboża dla gospodarstwa kuźnickiego i szkoły prowadzonej przez matkę hrabiego.).

Cały ród Zamoyskich i jego liczni członkowie, w sposób znaczący, a często wręcz niebagatelny wpływali na losy ojczyzny.

Gdy chodzi o Zakopane i Tatry, należy tu szczególnie wspomnieć o trzech członkach tego znakomitego rodu:
-hrabia Władysław Zamoyski (1853-1924);
-generałowa Jadwiga Zamoyska, z domu Działyńska (matka hrabiego, 1831-1923);
-Maria Zamoyska (siostra hrabiego, 1860-1937).

{youtube}HErytSGYP8A{/youtube}

W 1889 roku, dzięki zyskom osiąganym z dóbr kórnickich w poznańskiem, hrabia Władysław (wyrógowany z dotychczasowych włości na skutek tzw. "rugów pruskich"), zakupił "dobra zakopiańskie". Składały się one z części wschodniej (rejon Morskiego Oka i rzeki Białki) oraz zachodniej (dolina Bystra z Kużnicami i część Doliny Kościeliskiej).

Fakt nabycia dóbr i nowego właściciela w sposób bardzo pozytywny odbierany był również przez ówczesnych, związanych bliżej ze środowiskiem zakopiańskim (mowa tu między innymi o Henryku Sienkiewiczu czy księdzu Józefie Stolarczyku- pierwszy proboszcz Zakopanego).

Herb hrabiów Zamoyskich, nadany przez cesarzową Marię Teresę., źródło: wikipedia

Herb hrabiów Zamoyskich, nadany przez cesarzową Marię Teresę., źródło: wikipedia

Niestety. Oczekiwane zyski nie przychodziła. Dotychczasowa niewłaściwa eksploatacja i szkody jakie przez to nastąpiły, stosunkowo mała ilość surowców nadających się do wydobycia, warunki atmosferyczne- częste halne i zamiecie spawiły, że Zamoyski (pod fachowym nadzorem profesora Stanisława Sokołowskiego) podjął systematyczne prace nad odnowieniem lasu tatrzańskiego. Za zasługi na tym polu, w 1902 roku został mianowany Honorowym Członkiem Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego.

Generałowa natomiast i matka hrabiego Władysława zarazem czyniła potężne starania ku otwarciu w Zakopanem Szkoły Pracy Domowej Kobiet. Ostatecznie, po niezbędnych remontach, rozpoczęła ona swoją działalność w 1891 roku. Szkoła stała się symbolem Kuźnic (uczono tu dobrych manier, patriotyzmu, pobożności, prania, sprzątania, gotowania itd.). Uczennice, od charakterystycznego nakrycia głowy, nazywano "cepculkami". Działalność szkoły została dostrzeżona w Watykanie. Papieże Leon XIII i Pius X popierali w listach działalność generałowej Zamoyskiej. Szkoła funkcjonowała do roku 1951 i wykształciła ok. 3000 dziewcząt.

Natomiast niebagatelnym i nieocenionym osiągnięciem hrabiego Władysława było uzyskanie przez niego we wrześniu 1902 roku korzystnego wyroku sądu rozjemczego w Grazu, który w sposób jednoznaczny kończył spory terytorialne na terenie Tatr między stroną polską i węgierską (spór terytorialny dotyczył głównie okolic Morskiego Oka).
W 2002 roku, przy schronisku w Morskim Oku, odsłonięto pamiątkową tablicę ku czci obrońców polskości okolicy.

{youtube}CggsnJwIPM8{/youtube}

Bartosz Michalak

ŹRÓDŁA:
- Zamoyscy i ich dzieła- ulotka Tatrzańskiego Parku Narodowego;
- internet.