Góry Świętokrzyskie stanowią kolebkę polskiej kultury i tradycji.

To tu miały miejsce ważne wydarzenia historyczne, to tu rozgrywały się wielkie sukcesy i dramaty i żaden inny rejon naszego kraju nie mógłby konkurować z tymi wszystkimi legendami, opowieściami i mitami. Na porządku dziennym są tu podania i mrożące krew w żyłach historie o cyklopach, gigantach, czarownicach, Baby Jagach.
Najwięcej tych wszystkich podań ma swoje podłoże w Łysej Górze.
Łysa Góra – liczy 594 m n.p.m. i jest drugim co do wysokości szczytem Gór Świętokrzyskich. Od lat poruszał on wyobraźnię i stąd po dziś dzień region ten cieszy wszystkich miłośników dawnych dziejów czy niesamowitych historii – wielokrotnie mrożących krew w żyłach, ale i tych pięknych, dumnych czy miłosnych.
Natomiast najwyższym szczytem tych gór jest mierząca 614 m n.p.m. Góra Świętej Katarzyny – Łysica.
Te wszystkie obrzędy, mity, tradycje, folklor itp., przekazywane były raczej ustnie - „z dzida pradziada”, a dopiero potem je uporządkowano i spisano.
Mamy m.in. legendę:
- o Świętym Emeryku i o powstaniu nazwy Góry Świętokrzyskie, gdzie mowa jest o polowaniu, jeleniu, świętym krzyżu i klasztorze,
- o Pielgrzymie Świętokrzyskim i końcu świata czyli o tajemniczym posągu, walecznym rycerzu i jego pokucie,
- o sabatach czarownic i powstaniu gołoborza, a więc m.in. o samym Lucyperze, innych diabłach, ogromnym głazie, pianiu koguta i dzwonniku,
- legenda o Atlajdzie z Dębna i zagrabionych relikwiach, z której dowiedzieć się można o ocaleniu Drzewa Krzyża Świętego,
- legenda o zbóju Madeju, której głównymi bohaterami są właśnie zbój Madej, „madejowe łoże”, Jaskinia Zbójecka w Łagowie oraz pewien inteligentny młodzieniec.
Takich legend i podań jest oczywiście dużo, dużo więcej. Np.:
- o zbóju Kaku,
- o dwóch siostrach z łysickiego pałacu i źródle św. Franciszka,.
- o czarnym kamieniu.
Góry te (choć niewysokie), ale naprawdę przepiękne. Zamki, baszty, pałacyki, jaskinie i skały. Dla każdego coś miłego i na wszelaką okazję oraz pogodę.
Niektóre tereny znajdujące się na obszarze świętokrzyskich rezerwatów przyrody zostały otwarte dla wspinaczy. Stało się tak głównie za sprawą Inicjatywy Środowisk Wspinaczkowych „Nasze Skały”. Poluzowanie owych przepisów dotyczy:
- rezerwatu Góra Zelejowa,
- rezerwatu Kamień Michniowski,
- Kadzielni – chociaż tu sytuacja jest nieco inna. Co prawda w przypadku Kadzielni można się tam legalnie wspinać już od lat 80., ale chodzi o dostosowanie tras do aktualnych przepisów.

Góry Świętokrzyskie tak ujął poeta Wespazjan Kochowski:

I mnie miłe Gór Świętokrzyskich knieje,
Na których wiecznie list się zielenieje.
A między inszych wyższa pięknym brakiem
Zbawiennym pańskim uczczona jest znakiem.

Bartek Michalak 

Źródła:
https://www.portalgorski.pl/,
https://www.kuratorium.wroclaw.pl/,
http://podrozestarszegopana.radom.pl/,
https://kielce.wyborcza.pl/kielce/,
https://www.swietokrzyskipn.org.pl/,
Wikipedia.